ZARYS CHEMII KOSMETYCZNEJ
ZARYS CHEMII KOSMETYCZNEJ
Dysmotaza
nadtlenkowa
202- + 2 H* -► H2O2 + O2
Rye. 113.
2H,02 ■ 2HzO + 02
H202 + RH2 -^f0ksydaZ3. 2 H20 * R
Rye. 114.
dowc. będące z kolei źródłem rodników alkoksylowych lub hydroksylowych, przy czym te ostatnie są szczególnie reaktywne.
Do związków endogennych, które - oprócz wspomnianych już enzymów (ryc. 113.114) ' - spełniają również funkcję ustrojowych antyullcniaczy dczaktywujących różne formy rodników, zalicza się rozpuszczalny w tłuszczach tokoferol, czyli witaminę E oraz witaminę C 'frozdz. 5). Funkcję antyullcniacza w organizmie przypisuje się również ^karotenowi (pro-witamina A), glutationowi, cysteinie oraz koenzymowi Q o budowie zbliżonej do witaminy E.
Jak już wspomniano, szereg artykułów kosmetycznych, bogatych w substancje zawierające w swej strukturze liczne wiązania nienasycone (oleje, witamina A), jest stabilizowanych antyulleniaczami. W praktyce już niewielka koncentracja antyoksydantu (0,001-0,01%) w preparacie jest w stanie wyhamować łańcuchową reakcję „nadtlcnowania" węglowodorowych łańcuchów tłuszczowych poprzez dezaktywację wolnych rodników.
Antyoksydanty stosowane w kosmetyce dzieli się na antyoksydanty podstawowe oraz związki współdziałające z nimi syncrgistycznic. Do pierwszej grupy należą substancje działające przez bezpośrednią dezaktywację rodników. Antyoksydantami takimi są niektóre witaminy (E. C). karoteny, kwas nordihydrogwajaretowy (NDGA) pochodzenia naturalnego. a także syntetyczne związki fenolu, które odznaczają się wysoką reaktywnością chemiczną. Należą do nich pochodne kwasu galusowego oraz re/r-butylofenolu. Do drugiej grupy, czyli związków działających syncrgistycznic z antyoksydantami typu witamin lub fenoli, są zaliczane natomiast połączenia o charakterze hydroksykwasów. kwasów poliaminoocto-wych. a także pochodne kwasu fosfonowego. Związki te wykazują zdolność wiązania w nie jonizujące kompleksy kationów metali ciężkich, które, jak już wspomniano, katalizują proces autooksydacji.
Aktywność biologiczna tokoferolu związana jest m.in. z właściwością łatwego reagowania tej witaminy z endogennymi rodnikami. Chroni to biomolckuły przed niszczącym je atakiem rodników rodników liponadtlcnkowych. a zwłaszcza niezwykle reaktywnych rodników hydroksylowych (ryc. 115).
wit.EOH + HO* -g wIlE* + HjO
Rye. 115.
Powstająca forma rodnikowa witaminy E (ryc. 115) jest regenerowana do postaci wyjściowej przez witaminę C (kwas askorbowy) (ryc. 116). lub ulega utlenieniu do związku nie będącego rodnikicn, który jest wydalanym z ustroju metabolitem.
Ryc. 116.
Dwa mole rodnika witaminy E reagują z jedną cząsteczką kwasu askorbowego (ryc. 116), który poprzez rodnik semihydroaskorbowy jest utleniany do kwasu dehydroaskorbowego z jednoczesną regeneracją witaminy E.
W kosmetyce tokofcrole są stosowane przede wszystkim do stabilizacji preparatów zawierających witaminę A oraz tłuszcze bogate w reszty alkilowe nienasyconych kwasów tłuszczowych. Przykładem anlyoksydantu z tokoferolem jest Redoxogran, wytwarzany na bazie wyciągu z kiełków pszenicy.
Kwas askorbowy (witamina C) jest również często stosowanym stabilizatorem prepara- J lów kosmetycznych, które łatwo „nadllenowują się”. Witamina C jest bowiem bardzo I podatna na wpływ czynników utleniających, sama jednocześnie przekształca się w kwas ] dehydroaskorbowy (ryc. 116). Reakcja utleniania witaminy C do kwasu dehydroaskorbo- / wego jest reakcją odwracalną, jeżeli nie towarzyszy jej otwarcie pierścienia laktonowego związku. Witamina C występuje pod wieloma nazwami handlowymi (m.in. Ascorin. Caia-vin C, Ccbion. Redoxon, Vitacin), a jako antyoksydant jest stosowana w stężeniu 0,05%. Należy zaznaczyć, że sam kwas askorbowy nie nadaje się do stabilizacji fazy olejowej wy- I robów kosmetycznych, ponieważ nic rozpuszcza się w tłuszczach. Do celów tych może być l natomiast wykorzystany produkt cstryfikacji witaminy C kwasem palmitynowym.
Warto podkreślić, że antyoksydantami są także produkty chemicznej modyfikacji czą- \ steczki witaminy C, przy czym substancje takie praktycznie są pozbawione aktywności wi- \ (aminowej. Związkiem tego typu jest kwas izoaskorbowy (ryc. 117), stosowany jako anty- I oksydant środków spożywczych, który wykazuje jedynie '/12 aktywności witaminy C. J
Rozdział 4 81