201030Image0053

ZARYS CHEMII KOSMETYCZNEJ

oleje ekstrahowane z kiełkujących ziaren pszenicy i kukurydzy, ale witamina ta jest wytwarzana również syntetycznie. Ze względu na rozpowszechnienie tokoferoli w przyrodzie awitaminoza E u ludzi nic występuje. Działanie fizjologiczne tokoferoli jest związane z zabezpieczaniem witamin, hormonów, enzymów czy też lipidów przed ich pcroksydacją („nadilcnowanicm”). Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do lipidów komórkowych, zawierających polinicnasyconc kwasy tłuszczowe. Niedobór witaminy E prowadzi bowiem do nagromadzenia się w organizmie nadtlenków kwasów tłuszczowych, które ograniczają stabilność i spójność lipidowych membran komórkowych, co z kolei prowadzi do zwiększonej utraty wody przez naskórek. Ponadto, tworzące się nadtlenki łatwo reagują z innymi składnikami komórki niszcząc je. Dlatego też witamina E zaabsorbowana przez warstwę rogową może hamować proces starzenia się skóry wywołany m.in. promieniowaniem U V oraz działa ochronnie na naturalną warstwę tłuszczową naskórka. Ponadto tokofcrolc, przy miejscowym zastosowaniu, poprawiają ukrwienic skóry, wzmacniają tkankę łączną i polepszają wykorzystanie tlenu w komórkach.

W kosmetyce tokofcrolc są stosowane również jako antyoksydanty w preparatach zawierających reszty nienasyconych kwasów tłuszczowych, związki karotenowe czy też witaminę A. Na przykład 0,4-proccntowy dodatek tokoferolu stabilizuje olej sojowy, często stosowany w kosmetycznych preparatach do pielęgnacji skóry i włosów. Należy nadmienić, że olej sojowy charakteryzuje się znaczną zawartością trójglicerydów bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe (51 % kwasu linolowego, 25% linolcnowcgo) i jednocześnie jest dobrym rozpuszczalnikiem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Przyjmuje się również, że tokofcrolc wzmagają wydolność seksualną, wspomagają gojenie się ran, opóźniają proces starzenia się, łagodzą ukąszenia pszczół, wspomagają leczenie łojotokowego zapalenia skóry oraz trądziku. Podane efekty aktywności biologicznej toko-feroli nie są jednak dostatecznie potwierdzone.

W preparatach kosmetycznych jest też stosowany octan a-tokoferolu (ryc. 134). Jest to gęsty olej. mieszający się z etanolem, lecz nie rozpuszczający się w wodzie. Ze względu na zablokowanie grupy fenolowej nie ma on typowych dla tokoferolu właściwości anlyoksy-dacyjnych, jest jednak mniej wrażliwy niż sam tokoferol na wpływ światła, powietrza czy też temperatury. Octan tokoferolu zachowuje natomiast inne właściwości fizjologicznego działania witaminy E nieostryfikowancj i w kosmetyce jest stosowany w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji skóry starzejącej się, w kremach odżywczych, olejach czy też w preparatach do kąpieli. Do celów kosmetycznych wykorzystywane są również estry tokoferolu z kwasami tłuszczowymi (linolcnian, palmilynian).

Witamino F

Mianem witaminy F (EFA — esseniiąlfatty acids, NNKT - niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) określa się mieszaninę istotnych dla organizmu wiclonicnasyconych kwasów tłuszczowych. Najbardziej czynnymi biologicznie składnikami takich mieszanin są kwasy linolowy i linolenowy (ryc. 135). o 18-węglowych łańcuchach oraz kwas arachidonowy (ryc. 135), o łańcuchu 20-węglowym. Należy podkreślić, że kwas linolenowy w przyrodzie występuje w dwóch izomerycznych odmianach (a i y), różniących się położeniem wiązań nienasyconych. W kwasie a-łinolcnowym wiązania nienasycone znajdują się w położeniach 9, 12 i 15 (ryc. 135). kiedy w kwasie y-linolenowym (GLA, Yiacutan). występują one w po/.y-

Rozdział $

cjach6,9i 12 (ryc. 135). W organizmie GLA jest metabolitem kwasu linolowego (ryc. 135); i którego powstaje przy udziale A⁶-dcsaturazy. Naturalnym źródłem kwasu y-linolcnowcgo są przede wszystkim nasiona ogórccznika lekarskiego, czarnej porzeczki i wiesiołka, natomiast kwas a-linolcnowy jest znacznie bardziej rozpowszechniony i występuje w składzie wielu olejków roślinnych. Należy również podkreślić, że w komórkach ssaków kwasy ara-chidonowy i kwasy a- i y-linolcnowc są prekursorami w biosyntezie prostanoidów, m.in. prostaglandyn, będących regulatorami wielu procesów i reakcji enzymatycznych. Jednakże przyjmuje się, że egzogenne nienasycone kwasy tłuszczowe są przede wszystkim istotne jako elementy struktury lipidów komórkowych. Dla przykładu, kwas arachidonowy obecny w błonach komórkowych stanowi 5-15% występujących tam kwasów tłuszczowych fosfolipidów.

Nienasycone kwasy tłuszczowe występują obficie w lipidach skóry i w tkance podskórnej, a ich niedobór prowadzi do zaburzeń procesu keratynizacji, nadmiernego złuszczania się oraz wzrostu przepuszczalności naskórka. Skóra staje się przy tym blada, „zwiędłą", wysuszona, szorstka, a paznokcie i włosy łamliwe. Wymienione objawy może usunąć zewnętrzne zastosowanie witaminy F. przy czym szczególnie korzystne działanie wykazuje kwas linolowy.

Bogatym źródłem witaminy F są oleje roślinne (lniany, sojowy, arachidowy, oliwkowy) i zwierzęce (tran rybi). W preparatach z witaminą F nienasycone kwasy tłuszczowe (ryc. 135) mogą występować również w formie estrowej. Estry takie są dobrze tolerowane przez skórę.

Rozdział 5