201030Image0078

2>1KV5 CHEMII KOSMETYCZNEJ

Zastosowanie tenzydów kationowych w kosmetyce jest wielokierunkowe i zupełnie odmienne niż omówionych tenzydów anionowych, nicjonogcnnych czy też amfolcnzydów, które są używane głównie jako środki myjące (rozdz. 7.1.1 -7.1.4) i emulgujące (rozdz. 7.3), Tenzydy kationowe mają bowiem słabe właściwości pianotwórcze oraz myjące, u ich działanie emulgujące jest rzadko wykorzystywane, gdyż w niezbędnym do wytworzenia emulsji stężeniu drażnią skórę. Ponadto ograniczeniem w stosowuniu tenzydów kationowych są niezgodności, jakie dają one z tenzydami anionowymi i niektórymi innymi składnikami pre-parutów kosmetycznych (karboksymctylocclulozą, alginiunumi. trugukuntą. poliakrylunami itp.). Tenzydy kationowe są natomiast często środkumi konserwującymi, dezynfekującymi i antystatycznymi preparatów do piclęgnucji włosów.

Mechanizm przeciwbakteryjncj aktywności I V-rzędowch soli amoniowych [konserwanty (ryc. 70-72), dcodoranty (ryc. 85). środki dezynfekujące (ryc. 341 -343)] omówiono przy charakterystyce konserwantów (rozdz. 2.1).

Właściwości antystatyczne soli amoniowych są związane z ich powinowactwem do keratyny, dzięki czemu mogą one wytwarzać na powierzchni skóry i włosów powłokę hydrofitową. zdolną do odprowadzania - powstających podczas pocierania — ładunków elektrostatycznych. Oprócz tenzydów kationowych, aktywność antystatyczną mają również połączenia z innych grup chemicznych, m.in. etery poliglikolowc, aminy i alkohole tłuszczowe. siarczany oraz fosforany alkilowe.

Powinowactwo tenzydów kationowych do keratyny sprawia również, że substancje te, w następstwie oddziaływał) semipolamych i dipolamych, ułatwiają innym składnikom preparatu kosmetycznego wiązanie się z powierzchnią skóry i włosów. Właściwość tę wykorzystuje się dla osiągnięcia lepszej przyczepności do powierzchni naskórka niektórych składników, np. pigmentów z płynnych preparatów kosmetycznych. Ponadto, powinowactwo tenzydów kationowych do skóry wywiera również korzystny wpływ na gładkość i delikatność naskórka. Należy przy tym podkreślić, że w serii tenzydów „quats” (ryc. 200) powinowactwo do keratyny maleje wraz ze zmniejszaniem się długości łańcucha alkilowej reszty tłuszczowej, a związki o 10-węglowym łańcuchu tłuszczowym praktycznie są już pozbawione takiej właściwości. Z kolei sole amin tłuszczowych wiążą się z keratyną znacznie słabiej w porównaniu z ich IV-rzędowymi analogami.

W kosmetyce wykorzystuje się także właściwości zwilżające tenzydów kationowych, co ma na celu zwiększenie „głębokości" działania aktywnych składników preparatu, przez lepsze zwilżenie powierzchni naskórka.

Jak już wspomniano, tenzydy kationowe są często stosowane w kosmetycznych preparatach do pielęgnacji włosów, gdzie występują w charakterze avivage. Określenie avivage wywodzi się od francuskiego słowa aviver- ożywiać. Właściwości takie odnoszą się do pewnych składników występujących w preparatach kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacji włosów, w tym również w szamponach. Obecność avivage w preparacie prowadzi bowiem do nadania włosom wielu korzystnych właściwości i sprawia, że włosy uzyskują połysk, stają się jedwabiste, dobrze się czeszą i układają oraz się nic elektryzują.

W-Rzędowe aminy tłuszczowe

Najliczniejszą grupę tenzydów kationowych stanowią związki wywodzące się z IV-rzę-dowych N-alki!o(benzy!o)pochodnych amin tłuszczowych (ryc. 202). W zależności od wy-

142

Rozdżiił?

twórcy, budowy reszty tłuszczowej (R) oraz głównego kierunku zastosowania, w artykułach kosmetycznych występują one pod różnymi nazwami handlowymi, m.in.: Genamine. Hya-minc, Arquads, Schcrcoąuats. Laudacit, Rcwoquais. Croquats, Dchyquartc. Nazwy handlowe tych subsluncji mogą występować z odpowiednimi rozszerzeniami, odnoszącymi się do budowy reszty ulkilowcj R i podstawniku R, (ryc. 202). Obrazuje to zamieszczony na rycinie 202 przykład dehykwartów (Dchyquartc).

i UH			R	R.
		Dehykwart A	C„H„	H
R— N^+-CH2-R,	Cl^-	DAM		c,7h„
£h3		. LT:	C«H„	Ił
		CDM	c,6h„
		LDB	C,i«|	c6h,

Ryc. 202.

Tenzydy kationowe, o podobnej lub nawet identycznej z dehykwartami budowie, są wytwarzane przez innych producentów pod zmienioną nazwą handlową. Przykładowo, trzeci z wymienionych tenzydów dchykwartowych (dchykwart LT. ryc. 202). mający postać bromku zamiast chlorku oraz R,=GH₃, występuje pod nazwą handlową Laudacit. Z kolei dehykwarty benzylowe (R.=C₆H₅), całkowicie mieszczą się w grupie tenzydów kationowych, określanych nazwą chlorek bcnzalkoniowy (ryc. 202; R=C_g_₁₈, R,=C₆Hj), którego wodny roztwór, znany jako Zcphirol (Bcnirol, Ccquartyl, Drapolcx, Germinol, Gcrmitol, Pa-ralkan, Rodalon), jest używany do dezynfekcji rąk, instrumentów, oraz do higieny ciała. Podobny skład do Zcfirolu posiada produkowany przez Polfę Stcrinol. który różni się od Zc-firolu jedynie anionem (bromkowy zamiast chlorkowego).

Do tenzydów o wzorze ogólnym zamieszczonym na rycinie 200 zakwalifikować można również IV-rzędowe sole amoniowe powstające w procesie oksyctylcnowania 1- lub ll-rzę-dowych amin tłuszczowych, znane jako „eihoquats”. Przykładami tego typu substancji (ryc. 203) są chlorek pentaoksyeiylenostcaryloamoniowy, o nazwie handlowej Genamin KS 5, czy też chlorek PEG-h stearmoniowy (PEG-n stearmonium chloridc).

Oba wymienione tenzydy wykazują profil aktywności kosmetycznej typowy dla IV-rzę-dowych soli amoniowych i są stosowane w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji włosów, Należy podkreślić, że w porównaniu z solami amoniowymi, zawierającymi podstaw-

Rozdzbl7 143