201030Image0143

ZARYS CHEMII KOSMETYCZNEJ

ru jako środki ścierne i polerujące w pastach do zębów najczęściej stosuje się sole niewapnio-we. Do substancji takich należą: nierozpuszczalna w wodzie sól Maddrella [(NaPO₃)i.₂₀₀₀, Dentphos M (rozdz. I8)J, związki glinu typu wodorotlenków [AI(OH)₃, ALO(OH)], glino-krzemiany (kaolin, rozdz. 17) oraz żel krzemionkowy (rozdz. 17).

Oprócz wspomnianego już wodorofosforanu wapnia, z grupy fosforanów wapniowych czynnikiami czyszczącymi w pastach do zębów mogą być również praktycznie nierozpuszczalne w wodzie fosforan wapnia Ca₃(P0₄)₂, hydroksyapatyt (ryc. 334) oraz pirofosforan wapnia (Ca,P₂0₇), nie dający niezgodności z jonami fluorkowymi. Rzadziej do celów tych używany jest siarczan wapnia (CoS0₄*2H₂0), niektóre sole magnezu oraz nierozpuszczalny w wodzie zasadowy węglan cynku o składzie 3 Źn(OH)₂ • 2ZnC0₃, przy czym ostatni związek wywiera równocześnie działanie adstringujące i antyscptyczne. Z połączeń magnezu w roli składników czyszczących mogą występować węglan magnezu (MgC0₃), stanowiący w istocie mieszaninę z wodorotlenkiem o składzie [(MgC0₃)₄ • Mg(OH)₂ • 5 HjO], opisany już w rozdziale 17 syntetyczny trójkrzemian magnezu [2 MgO • 3 Si0₂ • (H₂0)_n] oraz fosforany magnezowe w postaci nierozpuszczalnego w wodzie fosforanu wodoromagnezo-wego(MgHP0₄*3H₂0), fosforanu trimagnezowego (Mg₃P0₄* 5H_zO) i pirofosforanu magnezu (Mg₂P₂0₇»3H₂0).

Z grupy tlenków metali wartościowym środkiem ściernym w pastach do zębów jest dwutlenek tytanu (Ti0₂), który spełnia jednocześnie rolę białego pigmentu, nadającego pastom optycznie jaśniejszą biel. Z tlenków innych metali stosuje się: tlenek glinu (A1₂0₃), tlenek magnezu (MgO, Magnesia, Magcal, Maglile).

W postaci handlowej kosmetyczne składniki czyszczące past do zębów mogą występować wzbogacone o inne składniki. Przykładem jest półprodukt o nazwie handlowej Lacalut, zawierający giinokrzcmiany (kaolin), węglan wapnia, mleczan glinu (ryc. 102) o właściwościach ad-stringujących oraz działające konserwująco estry kwasu 4-hydroksybenzoesowego (ryc. 41).

Skuteczność zawartych w pastach do zębów środków czyszczących wspomaga dodatek tenzydów. Przyjmuje się, że obecność związków powierzchniowo czynnych hamuje narastanie złogów oraz kamienia nazębnego przez łatwiejsze zmywanie resztek pożywienia oraz zwilżanie i emulgowanie zawartych w osadzie nazębnym związków organicznych. Początkowo do tych celów stosowane były mydła Jednakże ich niezgodność z czynnikami czyszczącymi zawierającymi wapń oraz wrażliwość na wpływ środowiska kwaśnego była powodem zastępowania ich przez substancje syntetyczne. Obecnie w pastach do zębów stosowane są przede wszystkim sole alkilosiarczanów (ryc. 164), pochodne betainy (ryc. 183, 184), sarkozydy (ryc. 162) oraz taurydy (ryc. 175). Do celów takich okazyjnie wykorzystuje się również tenzydy z grupy estrów tłuszczowych laktozy oraz sacharozy (ryc. 198). Należy jednak podkreślić, że z wymienionych związków powierzchniowo czynnych w pastach do zębów zdecydowanie najczęściej występują laurylosiarczan sodu (ryc. 165), lauroilosarko-zynian sodu (ryc. 338; Gardol, Mediulan LD, Medialan LL-99), którego wodny roztwór jest znany jako Medialan LL^33, oraz siarczany alkiloglicerynianów (II, ryc. 339).

Do podstawowych zalet laurylosiarczanu sodu (ryc. 165) należą doskonała rozpuszczalność związku w wodzie, dobre właściwości pianotwórcze i emulgujące w szerokim zakresie pH, niska toksyczność (LDy, dla szczura wynosi 2,7 g/kg), brak zapachu własnego oraz bardzo słabe właściwości drażniące wobec błon śluzowych w stężeniach stosowanych w wodach do ust lub past do zębów (1-2%). Pojawiają się sugestie wskazujące na występowanie ściągającego, cytrynowego posmaku po stosowaniu preparatów zawierających laurylosiarczan sodowy. Jednak

wydaje się, że efekt taki jest odczuciem dość subiektywnym i dotyczącym jedynie niewielkiej grupy osób. Poszukując analogów laurylosiarczanu, pozbawionych ściągającego, cytrynowego posmaku, otrzymano 2-hydroksyalkilosiarczany [RGHfOHjCHjOSOjNa], jednak związki te, chociaż nie mają ściągającego posmaku i są łagodniejsze od laurylosiarczanu sodowego, to jednak nie znalazły praktycznego zastosowania.

Przedstawiony na rycinie 338 lauroilosarkozynian sodu odznacza się doskonałymi właściwościami myjącymi oraz pianotwórczymi, delikatnym smakiem i małą toksycznością (LD₅₀ 30% roztworu tej substancji dla myszy wynosi 15 g/kg). W pastach do zębów tenzyd ten stosowany jest w stężeniu 1 -6%, przy czym niektóre źródła sugerują, że może on wywoływać podrażnienia błon .śluzowych jamy ustnej. Istotne natomiast jest to, że lauroilosarkozynian sodu ma powinowactwo do nalotu nazębnego, wykazując przy tym jednocześnie właściwości antyenzymu, który hamuje fermenty bakteryjne odpowiedzialne za proces próchnicy. Ponadto tenzyd ten nic daje niezgodności z IV-rzędowymi solami amoniowymi o działaniu przcciwdrobnoustrojowym, a nawet podnosi ich efektywność. Można wspomnieć także, że hamujący wpływ na bakteryjne układy enzymatyczne nasilające rozwój próchnicy przypisuje się również innym sarkozynianom tłuszczowym, a także mieszaninie fosforanu diamonowego [(NH₄)₂HP0₄) oraz mocznika, soli sodowej DHA (ryc. 63), solom amoniowym. Związki te występują w pastach do zębów.

Z innych detergentów w pastach do zębów stosuje się sole laurolioksyetylosulfoacctamidu (ryc. 339, wzór I) lub siarczanów monoestrów tłuszczowych gliceryny (ryc. 339, wzór U).

Przedstawiona na rycinie 339 sól potasowa laurolioksyetylosulfoacctamidu (I) jest łagodnym, dobrze pieniącym się detergentem, niewrażliwym na twardą wodę. Znaczenie tego związku jako środka myjącego w pastach do zębów jest jednak marginalne. W siarczanach monoestrów tłuszczowych gliceryny (II) alkilowa reszta tłuszczowa R wywodzi się z kwasów pozyskiwanych z oleju kokosowego, gdzie dominują kwasy o łańcuchu 12-16-węglo-wym. Praktyczne znaczenie tych związków jako detergentów past do zębów jest niewielkie, chociaż charakteryzują się one znakomitymi właściwościami pianotwórczymi, emulgującymi i myjącymi, a ich właściwości organoleptyczne (łagodny smak) są korzystniejsze w porównaniu z larylosiurczanem sodowym.

Sugeruje się też możliwość stosowania w pastach do zębów sulfonianów a-olefinowych (ryc. 179), które, w porównaniu z siarczanami alkilowymi (ryc. 165), są od nich mniej drażniące i mają korzystniejsze właściwości organoleptyczne.

Wilgotne i obfitujące w pozostałości pokarmowe środowisko jamy ustnej stwarza znakomite warunki do egzystencji drobnoustrojów. Dlatego też w artykułach do pielęgnacji jamy

Rozdział 19 273