210,211

210

Teorie literatury X \

ła również właściwością każdej wypowiedzi o charakterze językowym, realizującej przede wszystkim funkcje praktyczne.

Cechy języka poetyckiego wg Mukarovskiego

Język poetycki jako język funkcjonalny

■ FUNKCJE jęZYKOWE/FlIN KI |lt || KOWE DZIEŁA LITER AC K I KOI) • dług językoznawcy niemicekii )>>i la Biihlera, język pełni określoni III w podstawowym układzie komuniki nym: nadawca - komunikal < •<II<lt Zespół odniesień komunikatu ję/y||| go do rzeczywistości pozajęzykowd formacja o rzeczywistości zawal U IM munikacie) nazwany został prze*ł funkcją przedstawi aj ąt i| ( stellung), relacja między komuniki' językowym a jego nadawcą (lulitl cja o nadawcy zawarta w komunikat funkcją ekspresywn ą i wreszcie relacja między komunii językowym a odbiorcą (odpowli informacja o odbiorcy zawarta W III nikacie) - f u n k c j ą iinpiel ną (Appel). Model ten został /aati wany również do opisu funkrjnnOT komunikatu literackiego i jedlino rozbudowany o występowanie Jf jednej funkcji -funkcji e . I ■ 1 n ej (Mukarovsky) lub funkcji |«if (Jakobson). Funkcja ta oznacza OB nic się komunikatu literackiego do go siebie (a więc wysuwanie pi7 plan pierwszy jego własnego uk wania artystycznego, budowy fi> lub porządku konstrukcyjnego). Jakobsona zakładał dodatkowo powanie jeszcze dwóch funkcji -cji metajęzykowej inloi o regułach kodu językowego, w został sformułowany komunika funkcji fatycznej (ogniu istniejące w języku elementy i lu memu podtrzymaniu kontaktu nadawcą i odbiorcą np. wyrażenia „Halo”, „cześć” itp.). Również I la cje, zdaniem Jakobsona, wchodziły namiczną zależność z funkcją ' n i zdefiniowaną przez niego jako „pin zasady ekwiwalencji z osi wybul tl kombinacji".

Z kolei w opublikowanym w 1940 roku artykule pod tytułem O języku poetyckim Jan Mukarovsky dokonał syntezy najważniejszych przeświadczeń na temat specyficznych cech języka literatury. Zasadniczy kierunek badań wyznaczało nadal językoznawstwo ogólne, które przyniosło literaturoznawstwu pogłębioną świadomość celu wypowiedzi językowych i funkcji poszczególnych środków języka. Język poetycki uznany został przez niego za część systemu językowego i za jeden z języków funkcjonalnych³⁷. Skrupulatnie analizując dzieje pojmowania języka poetyckiego, począwszy od starożytności aż do czasów współczesnych, Mukarovsky -znów jak na typowego strukturalistę przystało - poszukiwał jednak takiego sposobu określenia specyfiki tego języka, który będzie miał charakter absolutnie uniwersalny - ponadczasowy i trans-historyczny, a przy tym niezależny od rozmaitych tradycji i konwencji literackich. Założenie to nakazało mu odrzucić właściwie wszystkie dotychczasowe, potwierdzone historycznie sposoby definiowania języka poetyckiego (jako języka ozdobnego, pięknego, emocjonalnego, plastycznego, obrazowego, indywidualnego itp.). Metodą eliminacji doszedł natomiast do przekonania, że język poetycki jest w sposób stały i niezmienny określony tylko funkcjonalnie - to znaczy przez swoją funkcję estetyczną. Ostatecznie więc wyraził on pogląd, że „celem wypowiedzi

" Zoli | Mukafoysky, O języku fioe/nikiin, | w: | 1'nuku vt,kotu strukturalni!, ,,oh. <tt ,* 1 iś

H Jriii oddziaływanie estetyczne”, i sformułował jednocześnie definicję ^■tycznej. Funkcja ta mogła pojawiać się również w innych odmianach HjtV |rdynie jako zjawisko towarzyszące. W języku poetyckim natomiast główną rolę - kierując uwagę odbiorcy na sam znak y, odwrotnie niż w języku ogólnym, w którym zasadniczym celem by-■kflilcmr'".

W)|r więi znów koncepcja Mukarovskiego nie różniła się odwcześniej-■uio/ Ibrmalistów rosyjskich, dla których, jak pamiętamy, poetyckość ■M „celowością bez celu” lub celem samym w sobie. Formaliści jednak-■ tę i ci hę języka poetyckiego za wyłączną, oddzielali go radykalnie od fekty zncgo - traktując jeden i drugi jako całkowicie odrębne języki. Ttky natomiast stanowczo sprzeciwiał się takiemu postawieniu sprawy Iftl wypowiedzi poetyckiej zarówno autoteliczność, jak i cele A INt.nl więc:

^■powiedź poetycka ma za cel sam wyraz, nie pozbawia języka po-fct Jego sprawności praktycznej [...]: trwa w nim stała walka i stałe ■pomiędzy wewnętrzną celowością a komunikacją²⁹.

■ttky zdawał sobie bardzo dobrze sprawę z tego, że specyfika literatu-■kględmać konsekwencje wynikające z faktu, iż dzieło literackie ko-. /< jest ono komunikatem, który jakiś nadawca kieruje do jakiegoś M( aspektu tego nie da się pominąć. Dlatego właśnie jego myśleniu ^Bnściwa była również perspektywa komunikacyjna. Odwo-zn im go już wówczas modelu trzech podstawowych funkcji znaku Łeplsimt go przez niemieckiego językoznawcę Karla Biihlera - a więc g|ą. lunkcję przedstawiającą (DarsteHung), ekspresywną {Ausdruck) ^■flfor//), oznaczające, kolejno, relację znaku do rzeczywistości, nadaw-iy , i uznając je za obecne również w każdej wypowiedzi poetyckiej ln( /wint al przede wszystkim uwagę na dynamikę relacji pomiędzy piliki jurni i funkcją estetyczną (określającą relację znaku do niego ■Intrgid też szczególnego rodzaju dynamikę charakterystyczną dla Kftgo walkę i napięcia „pomiędzy wewnętrzną celowością” (funk-HM) a „lo .mimik.u ją” (pozostałe funkcje językowe). Dlatego też jego jpm I ycklego miała charakter bardzo dynamiczny - specyfikę tego ję-|§M bowiem wewnętrzna konłliktowość przeciwstawnych biegunów |

Definicja funk estetycznej

Krytyka

formalizmu

Dzieło literaci jako komunik

Biihlera modi trzech funkcji znaku językowego

Dynamika Jgz ka poetyckim

Wk * * 11

-

jp I* II > il 11 • i '.I, hth, nn,' I >!,■ I >,II\/,'//iwy\/uiihioii ,ln S/mii/w, Jena i u m; wyil. pul.: ligi, ,    .    limu | Kn/I.i.il, Kruków j. >< >.|.