210,211

210

Teorie literatury X

ła również właściwością każdej wypowiedzi o charakterze językowym, realizującej przede wszystkim funkcje praktyczne.

Cechy języka poetyckiego wg Mukafozskiego

Język poetycki jako język funkcjonalny

■ FUNKCJE jęZYKOWE/FUNM JI J| KO W E DZIEŁA LITER AC K 11.(10

dług językoznawcy niania kiego; la Buhlcra, język pełni określono fU w podstawowym układzie komunii nym: nadawca - komunikat ndlj Zespół odniesień komunikatu |ę/j go do rzeczywistości pozaję/yk* formacja o rzeczywistości zawal ln¹ munikacic) nazwany został pr/Pł funkcją przedstawiają* ą stellung), relacja między komunii językowym a jego nadawcą (!u( cja o nadawcy zawarta w komunii funkcją ckspresywną (/fą i wreszcie relacja między komufll językowym a odbiorcą (odpowj informacja o odbiorcy zawarta w I nikacie) - fu n kej ą im pi oj n ą (/1f>fxl). Model ten został KI wany również do opisu funkcjo komunikatu literackiego i jedt rozbudowany o występowanie jednej funkcji - fu n kej i c 111 n ej (Mukarovsky) lub funkcji i (Jakobson). Funkcja ta oznacza i nic się komunikatu literackiego I go siebie (a więc wysuwanie plan pierwszy jego własnego ul wania artystycznego, budowy lub porządku konstrukcyjnego) Jakobsona zakładał dodatku! powanic jeszcze dwóch funkcji cj i metajęzykowej lnic o regułach kodu językowego,¹ został sformułowany komunii fu n kej i fa tycz n ej (< istniejące w języku elementy «ira{ memu podtrzymaniu kontaktu nadawcą i odbiorcą np. wy taż*

„I lalo", „cześć" itp.). Również 1 cjc, zdaniem Jakobsona, wchód/*1 mimiczną zależność z funkcją zdefiniowaną przez niego jako, zasady ekwiwalencji z osi wyboiu kombinacji”.

Z kolei w opublikowanym w 1940 roku artykule pod tytułem O języku poetyckim Jan Muka?ovsky dokonał syntezy najważniejszych przeświadczeń na temat specyficznych cech języka literatury. Zasadniczy kierunek badań wyznaczało nadal językoznawstwo ogólne, które przyniosło literaturoznawstwu pogłębioną świadomość celu wypowiedzi językowych i funkcji poszczególnych środków języka. Język poetycki uznany został przez niego za część systemu językowego i za jeden z języków funkcjonalnych⁵⁷. Skrupulatnie analizując dzieje pojmowania języka poetyckiego, począwszy od starożytności aż do czasów współczesnych, Mukafovsky -znów jak na typowego strukturalistę przystało - poszukiwał jednak takiego sposobu określenia specyfiki tego języka, który będzie miał charakter absolutnie uniwersalny - ponadczasowy i trans-historyczny, a przy tym niezależny od rozmaitych tradycji i konwencji literackich. Założenie to nakazało mu odrzucić właściwie wszystkie dotychczasowe, potwierdzone historycznie sposoby definiowania języka poetyckiego (jako języka ozdobnego, pięknego, emocjonalnego, plastycznego, obrazowego, indywidualnego itp.). Metodą eliminacji doszedł natomiast do przekonania, że język poetycki jest w sposób stały i niezmienny określony tylko funkcjonalnie - to znaczy przez swoją funkcję estetyczną. Ostatecznie więc wyraził on pogląd, że „celem wypowiedzi

Zol* | Miikafoy.kv. () jfsyku fw/ytkirn, | w:| Vtii\kii iiJsotu %tmktnuiliut .•>['    ł

f | |i hi oddziaływanie estetyczne”, i sformułował jednocześnie definicję łfty« zucj. Funkcja ta mogła pojawiać się również w innych odmianach |i dynie jako zjawisko towarzyszące. W języku poetyckim natomiast !• , łowną rolę-kie ruj ąc uwagę odbiorcy na sam znak wiy, odwrotnie niż w języku ogólnym, w którym zasadniczym celem by-jftlłriiie

p|o Więc znów koncepcja Mukarovskicgo nie różniła się od wczcśniej-■fto/ lormalistów rosyjskich, dla których, jak pamiętamy, poetyckość ki „» rl< iwością bez celu” lub celem samym w sobie. Formaliści jednak-Tfę cct hę języka poetyckiego za wyłączną, oddzielali go radykalnie od i|yr/ ncgo - traktując jeden i drugi jako całkowicie odrębne języki. ;k v natomiast stanowczo sprzeciwiał się takiemu postawieniu sprawy • I wypowiedzi poetyckiej zarówno autoteliczność, jak i cele liPihał więc:

Wypowiedź poetycka ma za cel sam wyraz, nic pozbawia języka po-P łtgo sprawności praktycznej [...]: trwa w nim stała walka i stałe [pomiędzy wewnętrzną celowością a komunikacją’⁹.

fcnky /dawał sobie bardzo dobrze sprawę z tego, że specyfika literatu-Iględniać konsekwencje wynikające z faktu, iż dzieło literackie ko-f/e jcNi ono komunikatem, który jakiś nadawca kieruje do jakiegoś fźc aspektu tego nie da się pominąć. Dlatego właśnie jego myśleniu j właściwa była również perspektywa komunikac y j n a. Odwo-ynauogo już wówczas modelu trzech podstawowych funkcji znaku jnpis.mcgo przez niemieckiego językoznawcę Karla Buhlera - a więc Iti funkcję przedstawiającą (Darstellung), ckspresywną {Ausdruck) (A/¹* !t), oznaczające, kolejno, relację znaku do rzeczywistości, nadaw-i u z nając jc za obecne również w każdej wypowiedzi poetyckiej ■nyracał przede wszystkim uwagę na dynamikę relacji pomiędzy jtunki jurni i funkcją estetyczną (określającą relację znaku do niego [tr/eg.il też szczególnego rodzaju dynamikę charakterystyczną dla [kiego walkę i napięcia „pomiędzy wewnętrzną celowością” (funk-) .1 komunikacją" (pozostałe funkcje językowe). Dlatego też jego Miyi kiego miała charakter bardzo dynamiczny - specyfikę tego jęła bowiem wewnętrzna konfliktowość przeciwstawnych biegunów

Definicja funk estetycznej

Krytyka

formalizmu

Dzieło literaci jako komunik

Biihtera modi trzech funkcji znaku językowego

Dynamika jęz ka pootyckio^

Id 11

JT* i p

H llolllfttfa Spnuhtheotif. Dis hiin/r/Zunin/iinl/ioii i/fr tynuhr. Jena i u u. wyd poi Ojftykowtlfunhji ['trsiiilti wlaniu, tłum | KoZhi.il, Kraków jcx>4.