201505284652

M^±r> esencją _a c_SZys_tCl1ia dogmatu wśród powieści... 203

M^±r> esencją _a c_SZys_tCl1ia dogmatu wśród powieści... 203

nabierają znamion ostatecznych (miłość, śmierć> _An; n ewskiego, ani dekadentyzm u Sienkiewic '• /^ⁿⁱ romantyzm u Kra-mentacyjn} Jeśli nawet kostium romantvkaTest    ^CZySl° °^rn'^d'

miarę, to trzeba pamiętać, że to on sam - _DL\ ^ ^J.^u!^{lusza lroch}^ ^{n,c na} •    * •    *^am Próbnie jak Płoszowski - do

konuje świadomie i nawet ostentacyjnie ieeo ^U,_l;^PłoS2 jeszcze podkreślić, że tę ocalającą choć /akamufi⁰™' ^ ^ ^{PFZy lymraz} nostkowego .Ja" rozpoznajemy i lepiej rozumi ^owanąesenc3^alność jed-■—-*

,sS:Esss^br “^sicn-

“^b^""ania podobnych dylc.nau^ et/yśleLi^ch⁰^-_d> chcemy jednak włascw.e ocenić kreacje kobiece ™ Bez JoJuuu ^e-

* ^aUt°^r fr"L"k " ^nada' ^WaŻny - ^niC ">^Sl— Po₈ań!ko-gr’ecko-połowu Laura kieruje n_P. naszą uwagę ku Pogance Żmichowskiej Wiele

znaków wskazuje że to rozmyślny dialog Sienkiewicza z tym utworem, a n.e t> Iko nieświadome powtórzenie pewnych malowniczo-symbolicznych ujęć, którymi Zmichowska uwiodła wielu swoich następców w literackim rzemiośle (rzecz sama w sobie warta osobnych rozważań). Zwróćmy więc uwagę na podobieństwa. Oto mamy w Bez dogmatu, jak w Pogance, „za-czarowany pałac pełen luksusu i niezwykłych dziel sztuki. Króluje tu ..przepyszna poganka’, której Jedynąreligiąjest piękno”. W opisie Laury podkreśla się te same cechy, co w opisie Aspazji, przede wszystkim posągowość kształtów (to zresztą motyw wiodący od Żmichowskiej ku Norwidowi), ale także oczy - piękne, zimne, nieruchome. Nawet fabularnie mało uzasadniony opis Laury w obcisłym stroju amazonki przywodzi na pamięć sławną scenę pędu na koniach z Poganki.

oliwnych, w których spełniają się tajemnice eleuzyjskie. Uniesienia wydawały się nie tylko porywem zmysłów, ale jakimś kultem, ja-

•    , •    ,    .    __i    /_ nn\

Uderzająco podobne w swym malarsko-poetyckim wystroju i nastroju są sceny na łodzi. W utw orze Żmichowskiej wprowadzają spokój baśnio-wo-ereckich zauroczeń. W Bez dogmatu Płoszowski również ma złudzę-nie, że „żyjemy w greckich czasach, że płyniemy gdzieś do świętych ga-

_m _    • •    t I.A « _M    a«\ ar\ /« ■ /\ 4    i /A /\1 />« l rt« l ml# « A 1 ItM AH«

JOW

nasze *v«a”“v    *— v-— r—*---------------> ------

kimś mistycznym związkiem z tą nocą, z tą wiosną, z całą naturą” (s. 77)

Nie tylko na podobieństwo ze Żmichowską chciałoby się w tym miejsc zwrócić uwagę, ale w ogóle na słowa-klucze (noc, wiosna, natura) jedne znacznie odsłaniające romantyczne korzenie miłosnego oczarowania.