284 285

Mapy topografie*!

Rezultatem pomiarów na mapach topograficznych mogił być różne konstrukcje graficzne oparte na rysunku poziomicowym. Jedną z nich jest profil rzeźby terenu, będący śladem, jaki powstałby po przecięciu powierzchni terenu płaszczyzną pionową (śladem przecięcia terenu płaszczyzną poziomą jest poziomica). Profil wykonuje się wzdłuż wybranej na mapie linii, przez prostopadle rzutowanie położonych na niej punktów na odpowiednie poziomy wysokościowe, wyznaczone pionową skalą profilu. Te punkty to przecięcia linii profilu z poziomicami i liniami szkieletowymi, na których znajdują się lokalne kulminacje i obniżenia. Na początku należy obliczyć maksymalną deniwelację profilu, a na tej podstawie jego skalę pionową. Jest ona zwykle większa od poziomej, tzn. skali mapy. ponieważ wymaga tego czytelne przedstawienie względnych wysokości form terenowych. Stosunek skali pionowej do poziomej nazywa się przewyższeniem profilu. Przy wyznaczaniu przewyższenia należy mieć na uwadze prawidłowe oddanie deniwelacji (zbyt duże przewyższenie prowadzi do przekształcenia pagórków w wysokie góry, a zbyt małe - w falistą równinę). Na początku należy także uwzględnić szczegółowość przedstawienia rzeźby na mapie, wynikąjącą z interwalu poziomicowego. Na profilu oznacza się wody powierzchniowe i orientację, tzn. kierunek linii profilu (ryc. 7.49).

Inną konstrukcją graficzną, którą można wykonać na podstawie mapy topograficznej, jest blokdiagram, przedstawiający trójwymiarowy, perspektywiczny model terenu. Pbprawne opracowanie blokdiagram u wymaga właściwego doboru trzech parametrów: przewyższenia, orientacji (kierunku patrzenia na teren) i kąta pionowego, pod którym

Ryc. 7.50. B/okc/iagram (według A. Marcinkiewicza, Atłas form I typów rzeźby terenu Polski. Warszawa. Zamąć

Topografrczny Sstabu Generalnego 1960)

teren jest obserwowany. Bardzo pracochłonne, dawniej „ręczne" opracowanie blokdia-gramu. zostało zastąpione znacznie szybszym opracowaniem komputerowym, umożliwiającym wybranie nąjlepszego wariantu. Wstępnym etapem pracy jest zdigjtalizowanie rysunku poziomicowego, a więc założenie bazy danych o rzeźbie terenu, stanowiącej podstawę dalszych czynności konstrukcyjnych. Rycina 1.5 przedstawia hipsometryczną wersję blokdiagramu. Ukształtowanie terenu można przedstawić także za pomocą rysunku kreskowego; dodanie przekrojów geologicznych na ścianach bocznych służy do pokazania związku rzeźby terenu z budową geologiczną (ryc. 7.50).

Rzeźba terenu przedstawiona na mapach topograficznych poziomicami daje możliwość określenia stosunków wysokościowych dowolnego obszaru. Ich graficzną ilustracją jest krzywa Hipsograficzną. Aby ją narysować, należy najpierw obliczyć skumulowane pola powierzchni zawarte między wybranymi poziomicami, np. co 25 lub co 50 m (tabela, ryc. 7.51). Liczba i rozpiętość stref zależy od zamierzonej szczegółowości pokazania struktury wysokościowej. Krzywą hipsograficzną wykreśla się w układzie współrzędnych prostokątnych, odkładając na osi pionowej wysokości, a na osi poziomej pola powierzchni stref wysokościowych. Końce krzywej znajdują się w miejscach odpowiadających skrajnym wysokościom terenu (ryc. 7.51). Powierzchnia zawarta między krzywą hipsograficzną a osiami układu odpowiada objętości form terenowych (dlatego jest ważne, aby oś pozioma pokrywała się z najniższą wysokością). Iloraz objętości i pola powierzchni całego obszaru wyznacza jego średnią wysokość (ryc. 7.51 i wzór 7.4).

Krzywa hipsograficzną ma zastosowanie także do charakterystyki struktury wysokościowej wielkich obszarów - kontynentów, a nawet całej Ziemi. Jej przedłużeniem na obszar mórz i oceanów jest krzywa batygraficzna.