285

285

podstawy. Ta ostatnia jest powszechnie uważana w literaturze za przypadek szczególny wymiarowania od baz konstrukcyjnych. Jednak przyjęcie odwrotnej kolejności i wyodrębnienie zasady wymiarowania od wspólnej bazy ściślej pokrywa się z etapami procesu konstruowania. Na początku należy bowiem dążyć do tego, aby układ wymiarów bezpośrednio opisywał zależności między częściami współpracującymi Dopiero gdy jest to niemożliwe do spełnienia, np. z uwagi na wystąpienie kilku baz wspólnych, poszukuje się takich baz, które pozwolą zachować chociaż część tych układów. Najłatwiej zrozumieć to analizując konkretny zapis konstrukcji.

Na rysunku 7.48a przedstawiono fragment złożenia wałka z częściami bezpośrednio na nim osadzonymi. Jest on bardzo podobny do znanej już konstrukcji z rysunku 7.46, z tym że występuje tutaj dodatkowa część osadzona na wałku. W celu uproszczenia zadania nadano taki sam kształt obu tulejom osadzonym na wałku. Zasadnicze cechy osadzenia są także takie same, co pozwala na przyjęcie tego samego układu wymiarów konstrukcyjnych do opisania tych części (rys. 7.46c). Zasadnicze różnice wystąpią zatem w układzie wymiarów wałka, ponieważ pojawią się tutaj dwie niezależne bazy wspólne Bl-Bl i B2-B2 dla poszczególnych par części. Układy wymiarów dobrane według kolejnych baz wspólnych Bl-Bl i B2-B2 przedstawiono na rysunku 7.48b, gwiazdką zaznaczono wymiary tolerowane.

Układ wymiarów (rys. 7.48b) jest zamknięty, co wynika tylko z równoczesnego podania obu układów na jednym rysunku. W obu układach występuje tylko jeden wymiar wspólny A, który dodatkowo jest wymiarem swobodnym (patrz rodzaje wymiarów ze względu na sposób określenia dokładności - rozdz. 8). Nie występuje zatem możliwość podporządkowania jednej bazy drugiej, bez zacieśniania tolerancji właśnie tego wymiaru. Łatwo jednak zauważyć, że obie bazy wspólne są powiązane pośrednio przez tolerowane wymiary położenia względem innych elementów wałka - tutaj względem łożysk. Powierzchnie styku wałka i łożysk są również bazami wspólnymi.

Zasada wymiarowania od baz konstrukcyjnych polega zatem na wybraniu takich baz wspólnych, które pozwolą na podanie wprost największej liczby wymiarów wynikających z współzależności między elementami współdziałającymi. Są to, tak jak przy każdej bazie wspólnej, wymiary mające bezpośredni wpływ na uzyskanie wymaganych luzów, wcisków, położenia części w złożeniu itp-

Zalety i wady wymiarowania od baz konstrukcyjnych są takie same jak wymiarowania od wspólnej bazy. Wymiary ważne dla konstrukcji, podane bezpośrednio, zwiększają czytelność, a ich układ tworzy krótkie łańcuchy, co ułatwia analizę wymiarów całego zespołu części współpracujących oraz zwiększa dokładność wykonania części. Wymiary bezpośrednie zapewniają również w znacznym stopniu niezmienność zapisu konstrukcji, gdyż zmiany