page0366

358

Sęp — Sforza

krytą puchem szaro-brunatnym, ta ostatnia w większej części jest naga. Drugi rudawo płowy z czarnemi lotkami i sterówkami; głową i szyją krótkim białym puchem gęsto jednostajnie okrytą.    WL T.

Sęp (Mikołaj), Szarzyński, Ob. Szarzyńsf i.

Sępolna, rzeczka w dawnem województwie pomorskiem, powiecie tucholskim, płynie w kierunku wschodnim, przepływna trzy jeziora i wpada do Brdy z prawej strony.

Sfera (z łacińskiego: spkaera, hula), w matematyce tak nazywają niekiedy kulę (ob.); w języku potocznym wyraz ten oznacza zakres działania, czyli okrąg, w którym się czynności jakie odbywają.

SfinY Wyobrażenie Sflnxa w postaci lwa z ludzką głową, było w Egipcie symbolem króla, i hieroglificznie wyrażało się przez neb, któryto wyraz pozostał jeszcze w języku Koptów w znaczeniu „pan.” I dla tego w Egipcie męzkie zawsze pojawiają się Sfinxy, z wyjątkiem nader małym kilku żeńskich, oznaczających królow^re panujące. Stawiano posągi Slinxów jakoby na straży przy wejściu do przedsionków świątyni; niekiedy tworzono z nich całe aleje, długim ciągnące się rzędem do świątyń i sied/ib królewskich. Najwięcej znany jest kolossalny sfmx na polu piramid w Mernlis, leżący na wschód drugiej piramidy, i zdaje się że po prawnej stronie drogi prosto z doliny ku świątyni piramido w*ej idącej, której lewą stronę on zdobi; wznieść zamierzano drugi jemu podobny, co wskazuje jeszcze blok skały, piaskiem dziś zasypany. Przypadkowi także przypisać trzeba, że dotąd nie odkryto wyobrażenia sfinxa na napisach pierwszej dynastyi państwa dotyczących. Prawdopodobnie kolos wspomniany postawiony był równocześnie z piramidą za nim zbudswaną i wyobrażał króla Chefrena (hieroglificznie Chafra), ich twercę. Później czczono ów kolos, jako posąg bożka słonecznego Horus’a, wyobraziciela wszystkich królów. W r. 1818 Caviglia odkopał wiele sfinxów i wolny do nich uczynił przystęp; odtąd inni, mianowicie Mariette, odgrzebali mnóstwo innych sfinxów. Czy sfinx grecki miał jakikolwiek związek z egipskim, dotąd dokładnie nie wyśledzono, a nawet wątpić się o tern godzi. Sfinx w mitologii greckiej był dzieckiem Tyfaona i w^ręża Echidny, a bratnie mu rodzeństwo, jako to: psy Ortros i Cerber, lew Nemejski i smok Ladon, wreszcie skrzydlata Chimera i Hydra, oznaczały dem oniczno-potworną naturę całego tego rodu, nie przystającą bynajmniej do symbolu egipskiej królewskości, pełnej mądrości i potęgi. Nazwa też sflnxa jest grecką, i zewnętrzne jedynie połączenie lwa z człowiekiem zrodziło ją i na pomniki egipskie przeniosło. Wedle tradycyi greckiej, sfinx (kobieta) ukazywała. się na równinie Teb i zabijała każdego, kto nie odgadł podanej mu przez nią zagadki: Jaki to zwierz chodzi z rana na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech?— Edyp, us n.erciw^rszy ojca swego La-josa w drodze do Teb, odpowiedział że: jest nim człowiek, który jako dziecko chodzi na czworakach, a jako starzec o kiju. Po czem sfinx rzuciła się ze skały w przepaść, a Edyp objął panowanie nad Tebami i ożenił się z własną matką, której nie poznał.

Sfol, tak w dawnej polszczyznie nazyw^rano piegę na twarzy lub rękach. Siennik podaje przepisy: „Brodawek i sfolów zganianie.”

Sforza_f znakomita rodzina włoska, która w XV i XV I wieku grała wielką rolę, księztwu Medyjolańskiemu dała sześciu rządzców i skojarzyła się z wielą euiepejskiemi domami ksiąźęcemi. Założycielem jej był wieśniak z Cotignola w Romami, Muzio Attendolo, który rozumem i męzlwem wzniósł się na stopień jednego z najpotężniejszych wodzów we Włoszech Sprzykrzywszy sobie