298,299

stycznym”, poeta dba jakby o autentyczny wygląd odtwarzanych rzeczy, sugeruje ich prawdziwość przez odniesienie do doświadczeń bezpośrednio dostępnych czytelnikowi:

W starym kościółku na Woli Został jenerał Sowiński,

Starzec o drewnianej nodze,

I wrogom się broni szpadą;

A wokoło leżą wodze Batalionów i żołnierze,

I potrzaskane armaty,

1 gwery: wszystko stracone!

(J. Słowacki Sowiński w okopach Woli, w 1—8)

W tego typu obrazowaniu poeta odtwarza rzeczy, stara się je uchwycić w ich konkretnym wyglądzie. W cytowanej wyżej strofie jest to motywowane ogólnym charakterem wiersza, który jest napisany w formie zbliżonej do relacji z placu boju. Takie obrazowanie jest dość rzadkie w twórczości Słowackiego, jak w ogóle w twórczości romantyków.

W drugiej odmianie obrazowania poeta posługuje się elementami znanymi z codziennego doświadczenia, jednakże wprowadza je w takie związki, które nie mają odpowiedników w realnym świecie. Gdy w przypadku pierwszym tuszuje elementy fikcji, to w przypadku drugim niejako wydobywa na powierzchnię swoją pracę kompozycyjną:

Jacyś cieśle przejaśnieni na wznoszonej przez się ścianie

—    patrz I — podnoszą słup powietrza, by ustawić go pionowo i wygładzić, do słońca go wylśnić —

runął w śnieg pod chmurami, wszystko w oczach — pomylił, i jak gdyby znowu w górę niespodzianie! -

—    popatrz tylko przez okno chwili:

Fantastyczną gałązkę lodową

ptak odłączył w przelocie od szyby i nim doniósł, zakwitła na wiśni: ptak kołysze się na niej.

.    (J. Przyboś Zjawisko wiosenne)

Obrazowanie stanowi podstawowy środek wyrazu w tym wierszu. Uderza przede wszystkim jego zagęszczony charakter. W krótkim liryku buduje Przyboś jakby od nowa świat złożony z elementów empirycznie sprawdzalnych, które wprowadza w nowe, już „nierzeczywiste” związki. To nowe ujęcie wyraża się w wierszu chociażby w ukształtowaniu zja-

l

wiska czasu. Czas występuje tu niezwykle wyraziście w przejściu od zimy do wiosny. Składniki obrazu mają za zadanie pokazać jego przepływ „gałązkę lodową ptak odłączył w przelocie od szyby i nim doniósł, zakwitła na wiśni”. Czas przemiany zachodzącej w przyrodzie ujęty został w jeden obraz poetycki jakby syntetyzujący różne elementy rzeczywistości. Obrazy poetyckie, które powstają z tak daleko idącej dekompozycji rzeczywistości i wprowadzania jej elementów w nowe układy, motywowane całą strukturą wiersza, nazywa się czasem obrazami kon-struktywistycznymi. Ten typ obrazowania istniał we wszystkich okresach rozwoju poezji, jednakże znaczenie dominujące zyskał w twórczości współczesnej. Wiąże się to z faktem, że poezja coraz konsekwentniej jest pojmowana jako sposób mówienia różniący się od wszelkich innych, a tak pojęte obrazowanie stanowi niewątpliwie czynnik wyróżniający.

Obrazowanie fantastyczne pozostaje niekiedy w związku z obrazowaniem konstruktywistycznym. Czasem układ elementów przedstawianych w wierszu stanowi nie tylko dekompozycję układów rzeczywistych, ale jakby ich negację: poeta wprowadza jakby nowe prawa, rządzące światem poetyckim i nie mające poza nim odpowiedników. Inny typ obrazowania fantastycznego powstaje wtedy, gdy poeta odwołuje się do jakichś ustalonych wyobrażeń (mitologicznych, ludowych itp.) i czyni z nich materię obrazu poetyckiego. W takich wypadkach fan-tastyczność obrazu może być tylko następstwem przyjętego tematu.

Pierwszą odmianę szczególnie często uprawiał Leśmian:

Takiej wiosny rzetelnej, jaką w swym powiecie

Widział Jędrek Wysmulck — nikt nic widział w święcie!

Poprzez okno karczemne leb w bezmiar wyrazi)

I o maio się w durną mgłę nic przeobraził i

Lecz umocnił się w karku i, nieco przybladłszy,

Łbem pochwial dla otuchy i splunął, i patrzy...

Jego własna chałupa wraz z babą i sadem

Odwróciła się mgle nieproszonym zadem.

Wieprz-znajomck, nie większy na pozór od snopa,

Biegnie w skradzionych portkach Magdzinego chłopa.

Ryj mu lilią zakwita I Czar bije od prz<xlu!

I z wołaniem: ,.Gdzie Magda?” — pcha się do ogrodu!

(B. Leśmian Wiosna, w. 1 - 12)

299