205 3

#•

ROZDZIAŁ XVI )

ST.. i

acje na Boże Narodzenie

Boże Narodzenie obchodzone jest przez chrześcijan od IV wieku naszej ery, natomiast w VI wieku do liturgii świąt wprowadzone zostały odrębne obrzędy i rytuały dla poprzedzającego je dnia wigilijnego. Jako dzień Narodzin Chrystusa przyjęto datę 25 grudnia, a 24 grudnia jako Wigilię, czyli przedświęcie z obowiązującym postem, modlitwą i czuwaniem w oczekiwaniu na święto. Z dniem, a także nocą wigilijną (najdłuższą i najbardziej tajemniczą w roku), związane były różnorodne wierzenia, legendy i symbole, jednak najistotniejsze było przeżywanie wielkiego przełomu w dziejach świata - narodzin Chrystusa. Dzień wigilijny upływał w całej Polsce głównie pod znakiem intensywnych przygotowań do wspólnej wieczornej uczty obrzędowej. Świątecznym przystrojeniem izby i stołu, i to zarówno w chłopskich, jak i bogatych szlacheckich oraz magnackich domach, były snopy zboża, słoma, siano, ziarna (zbóż oraz takich roślin, jak len, konopie, mak, groch, fasola). Snopy zboża umieszczano w kącie izby, pod stołem (tzw. dziady) lub wieszano pod powałą. Niekiedy rozpościerano słomę na całej podłodze, a małe wiązki słomy i siana oraz woreczek z ziarnem zawieszano lub układano pod stołem, przy którym spożywano wieczerzę. Słomę, lub częściej siano, kładziono na stole, który następnie okrywano pięknym obrusem (zwyczaj ten przetrwał do dziś). Nieodzownym atrybutem świąt Bożego Narodzenia i wystroju świątecznego wnętrza była umieszczana w nim w dzień Wigilii i pozostawiana na całe święta zielona gałąź, okryta trwałą „wszechżywą" zielenią, która na całym świecie od wieków otaczana jest czcią, a symbolizuje życie, zdrowie, radość, siły witalne, pomyślną wegetację i wzrost roślin. W krajach śródziemnomorskich była to gałąź laurowa lub oliwna, a w Europie Środkowej i Północnej -drzewo iglaste (świerk, sosna, jodła) lub gałąź derenia czy bukiet jemioły. Z czasem zielone gałęzie weszły na stałe do obrzędów noworocznych. Na Nowy Rok i Boże Narodzenie na Kaukazie noszono przybraną klejnotami gałąź bukszpanu, we Francji, w Szwajcarii i Anglii wieszano pod sufitem małe wiecznie zielone drzewko przybrane owocami i kolorowym papierem, w Niemczech - przystrojone drzewka ustawiano w obejściach w dzień Wigilii. Także w Polsce od bardzo dawna praktykowany był zwyczaj dekorowania domów zielonymi gałęziami na Wigilię. Świeże gałęzie świerkowe, jodłowe lub sosnowe przybijano do drzwi domów, płotów, furtek, wrót, stodół i obór. Dekorowano też nimi wnętrza mieszkalne, głównie ściany i ramy obrazów z wizerunkami świętych. Małe iglaste drzewka (przeważnie świerki) ustawiano na podwórzu przed domem, a obłamanymi z nich gałązkami zamoczonymi w wodzie skrapiano stół wigilijny, izbę, a po wieczerzy także bydło w oborze. W wielu regionach Polski występowała bardzo charakterystyczna dekoracja świąteczna znana pod nazwą podłaźnik (podłaź-niczka, połaźnik, jutka, wiecha, sad, rajski lub boże drzewko). Był to wieszany u pułapu nad stołem wigilijnym rozwidlony wierzchołek świerku lub gałąź sosnowa, albo też okrągła słomiana tarcza z przypiętymi gałązkami iglastymi. Przybranie stanowiły „światy", na które składały się elementy wycięte z opłatka i sklejone, a także barwne ozdoby z papieru, ciasteczka, jabłka, orzechy itp. Każda ozdoba miała swoje znaczenie, np. jabłka były symbolem zdrowia, urody i sił witalnych (podobnie orzechy, które traktowano ponadto jak afrodyzjak). Najmłodszym rodzajem dekoracji mieszkań w okresie Bożego Narodzenia jest choinka, ustawiana najczęściej na podłodze. Choinki znane były w Niemczech już w XV wieku,

21 1

ABC’ Floiystrki