361

s/luc/ne bodźce elektryczne. klórc w warunkach fizjołogic/nych nic mają mwjwa. lub reakcji na bodźce przekazywane przez synapsę z poprzedniego neuronu. W obecnym rozdziale omówione zostaną zjawiska, jakie mają miejsce na samym początku drogi przewodzenia impulsu nerwowego, czyli w receptorze. Receptory to wyspecjalizowane komórki, które mają zdolność przekształcania bodźców mechanicznych. optycznych lub chemicznych na bodźce elektryczne, czyli potencjały czynnościowe we włóknie aferentnym. Ze względu na rodzaj bodźca, który potrafią przekształcać, receptory dzielimy więc na:

-    mechanoreceptor) (między innymi komórki rzęsaic narządu Coctiego. prx> prioceptory);

-    receptory światła (czopki, pręciki);

-    chcmoreceptory (węchowe, smakowe).

Mechanizm działania receptora zostanie przedstawiony na przykładzie receptora naprfienia mię<rua kraba. Receptorem są w tym wypadku bezpośrednio wypustki dendrytyczne neuronu czuciowego oplatające włókno mięśniowe. Bodźcem, na który reaguje swoiście ten receptor, jest rozciąganie włókna mięśniowego. Podczas rozciągania mięśnia dochodzi do stymulacji receptora, co przekłada się na zmianę polaryzacji błony komórkowej wypustek dendrytycznych. Depolaryzacja u zwana jest potencjałem receptorowym i jest dla tego receptora w- przybliżeniu proporcjonalna do wielkości rozciągnięcia włókna mięśniowego. Można więc powiedzieć, że potencjał receptorowy odwzorowuje działający bodziec. Dla innych typów receptorów zależność może być jednak również w różnym stopniu nieliniowa (ryc. 14.18). opisywana jest wtedy najczęściej przez funkcję Stcsensa (patrz dalej - ..Kodowanie amplitudy bodźca"). Mechanizmem powodującym depolaryzację jest wzrost prze-puszczalnołci dUt jonów sodowych w błonie receptora. Mechanizm, w wyniku którego dochodzi do wzrostu przepuszczalności dla jonów sodu proporcjonalnie do rozciągnięcia tej błony, nie jest poznany.

Szerząca się depolaryzacja błony, zbierana z wszystkich wypustek przez neuron, dociera do wzgórka aksonu i jest źródłem wyzwalania się serii potencjałów czynnościowych przewodzonych dalej do wyższych pięter układu nerwowego Częstotliwość generowanych potencjałów czynnościowych zależy od stopnia depolaryzacji wypustek, a więc od stopnia rozciągnięcia włókna mięśniowego. Można więc powiedzieć. że informacja o natężeniu i czasie trwania bodźca jest przenoszona do o.u.n. za pomocą kodu czfstotlrwa<ciowrito. Warto zwrócić uwagę na fakt. że działający bodziec nie jest bezpośrednio źródłem energii dla potencjału receptorowego wypustek czy potencjałów czynnościowych generowanych we wzgórku aksonu, gdyż zmienia on jedynie przepuszczalność dla jonów sodu w błonic dendrytów. Przetwarzanie bodźca mechanicznego w bodźce elektryczne pod względem energetycznym w iąźc się ze wzmacnianiem sygnału. Schemat zależności między działającym bodźcem mechanicznym, potencjałem receptorowym i potencjałami czynnościowymi ilustruje rycina 14.15. Efekt zmniejszania się potencjału receptorowego przy stałej wielkości bodźca mechanicznego nazywa się adaptacją (patrz niżej).

361