456,457

nowe wartości literatury ludowej jako zjawiska odrębnego, ale — wręcH przeciwnie — obserwuje się tendencję do zaniku tego, co dawniej pnJ wstało i od wieków stanowiło trwały składnik świadomości chłopskiej,I Toteż obecnie ekipy etnografów pracują nad utrwaleniem wszelka I przejawów zanikającego folkloru.

7. LITERATURA LUDOWA A PIŚMIENNICTWO

Stosunek literatury ludowej do piśmiennictwa jest sprawą waz nu ze względu na obustronne, choć odmiennie kształtujące się wpływv,l Folklor — a więc także literatura ludowa — rozwija się wtedy tylko, gdy wieś stanowi środowisko kulturalnie wyizolowane, odporne nd wpływy zewnętrzne. Wyizolowanie to nie jest nigdy całkowite, jakit kontakt zawsze istnieje i on tworzy warunki do przenikania obcych! folklorowi wartości kulturalnych. Jednakże w momencie, gdy kultu raj wiejska jest jeszcze prężna, nie skażona przez obce naleciałości, przenika-! nie to ma swoisty charakter: miejskie czy szlacheckie (dworskie) zjawi-l ska kulturalne są w pełni absorbowane i wprowadzane w system kul-| turalny folkloru, traktuje się je tak, jakby były jego odwiecznym skladni-l kiem. Tak więc do ludowych baśni i podań przenikały motywy literackie, i znane z powieści lub ballad: zostały one przekształcone na wzór stałyc li] ich wątków, tak że nie funkcjonowały w ich obrębie jako elementy obtc.l Z ich obcości nie zdawano sobie sprawy w środowiskach wiejskich,I w których twórczość ludowa była żywotnym zjawiskiem kulturalnym.! Pochodzenie tego czy innego wątku z odmiennego kręgu kulturalnego! odkrywali dopiero badacze folkloru. Owe zewnętrzne elementy literackie! przenikały różnymi drogami: czasem przez tzw. literaturę jarmarczni,! czasem za pośrednictwem chłopów, którzy trochę się otarli o szeroki! świat (np. podczas służby w wojsku).

Oddziaływanie literatury ludowej na twórczość pisaną warstw wy-! kształconych przebiega zupełnie inaczej. Przede wszystkim nawiązania! do niej są zazwyczaj wynikiem świadomego wyboru. Odwołują się do! niej te epoki (jak np. romantyzm), które znaleźć w niej mogą wartości! cenne ze względu na własny światopogląd, na kształtowanie własne| I poetyki itp. Pisarze, zwracając się do literatury ludowej, szukają środków I przezwyciężenia istniejących konwencji, wzbogacenia języka, a także czynnika sprzyjającego poszerzeniu kręgu odbiorców.

I Nawiązania te mogą mieć różny charakter. Jednym z częstszych zja-p|tł. jest stylizacja według wzorów ludowych, kiedy utwór świadomie |tł.« imuje cechy twórczości ludowej, kiedy z założenia jest mniej iub mnhicj wyraźnym jej naśladowaniem. Tego typu stylizację w poezji ■dUkicj uprawiali np. Konopnicka i Lenartowicz, nadający swym wier-pi.iim formę wzorowaną na pieśni ludowej, naśladujący jej prostotę, jej ■iMtlki stylistyczne (np. paralelizmy). Stylizacja może też mieć charakter Ibih i bardziej dyskretny i jednocześnie skomplikowany, wtedy gdy po-Łt.i nie na bezpośrednim odwzorowaniu pieśni ludowej, ale na wprowa-Hti mu takich czy innych jej elementów do własnego systemu literackiego jit irza, podporządkowaniu ich jego problematyce. Tak się dzieje w zwią-pim h z literaturą ludową utworach Leśmiana.

I Osobnym problemem jest wpływ literatury ludowej na genezę po-■czcgólnych literatur narodowych. W tym wypadku, gdy zachowały p zabytki owej literatury, np. wczesnośredniowieczne poematy epickie pudów romańskich i germańskich, można o tym mówić jako o potwier-■onym historycznie fakcie. W Polsce prastare zabytki literatury się Uc zachowały, a więc wpływu tego można się jedynie domyślać.