484,485

jeszcze jako zespół współpracujących osób. Dzieje się tak np.z„awan > iri dą krakowską” i grupą „Skamandra”, których nazwy stały się oriciii tacyjnymi określeniami pewnych stylów w polskiej poezji współ czesne j.

Trzecie interesujące nas tu zróżnicowanie dotyczy tzw. szkól litej rackich. W odróżnieniu od grupy literackiej, która opiera się na jakiejfl bezpośredniej styczności współtworzących ją pisarzy, szkoła literacki opiera się na pokrewieństwach samej twórczości i istnieje niezależnie oJ tego, czy wchodzący w jej skład pisarze mają wspólne założenia teoretyc/J

nc. Najczęściej powstanie szkoły literackiej wiąże się z wpływem jakie.....4

jednego wybitnego twórcy, którego dzieła zrodziły pewien styl, su 1)1 się wzorem dla innych. W tym sensie można np. mówić o szkole poetycl kiej Kochanowskiego w ostatniej ćwierci w. XVI i pierwszej w. X \ U albo o szkole Żeromskiego w pierwszych latach obecnego stulecia (Dal nilowski, Strug, wczesna twórczość Kadena Bandrowskiego i in.)| W dziedzinie samej twórczości szkołom odpowiadają określone zesp<>!w środków literackich, które, podejmowane przez licznych następco\J wybitnego pisarza, ulegają konwencjonalizacji i często przeradzają id w tzw. manierę literacką.

Rozwój i ścieranie się z sobą generacji, grup i szkól literackich staJ nowi istotny czynnik wyznaczający dynamikę życia literackiego danej epoki. Jest to także istotny czynnik rozwoju samej literatury okresu, jed«| nakże dopiero przez swe konsekwencje artystyczne.

W świadomości literackiej epoki niejednokrotnie ulegają zatarciiil rzeczywiste hierarchie zjawisk, charakterystyczne rysy literatury współ* czesnej, faktyczne podziały i rozróżnienia, natomiast ich miejsce zajmują pewne poglądy oparte na pozorach, zmyślenia, nie sprawdzone opiniJ i nie weryfikowane oceny. Mamy wówcza do czynienia z tzw. legcnil;|jj literacką. Legenda literacka nie ma wartości poznawczej, przeciwnie -zaciera perspektywy, wprowadza w błąd, a jednak odgrywa znaczną roli! w życiu literackim. W każdej właściwie epoce istnieje szereg rozmaił \a li hgend literackich. Należy je traktować jako ważny dokument, pozwał.lejący poznać atmosferę życia literackiego oraz rozpowszechnione mnicJj mania i opinie o literaturze danego okresu powstałe w jego obrębie,!

Omówione zjawiska życia literackiego muszą być każdorazowo brani pod uwagę, gdy usiłujemy poznać charakter okresu literackiego. DLI poszczególnych epok znamienne są określone formy tego życia, ich spe* cyficzny układ i związek z samą literaturą. Granice epoki są w dużymi

Mopniu również granicami pewnego typu i „stylu” życia literackiego.

■ Rozpatrywaliśmy dotąd historycznoliteracką zawartość okresu wy-fccznic od strony warunków, w jakich rozwija się literatura. Obecnie spró-I mi jemy ją przedstawić od strony rozwoju samej literatury, od strony Kawisk wyrosłych z twórczości literackiej danej epoki. Będzie tu mowa Wprądzie literackim i o poetyce, stanowiącej jego centralny tik ładnik.

3. PRĄD LITERACKI

| Przez prąd literacki — najogólniej rzecz biorąc — rozumieć na-pc/.y określony zespól tendencji ideowych i artystycznych, wewnętrznie [względnie jednolity, utrwalony w szeregu wybitnych dziel, które można uznać za reprezentatywne dla niego. Występuje on w jakichś wyraźnie Bijących się wyznaczyć granicach historycznych, pomiędzy którymi ulega ewolucji: od narodzin, poprzez krystalizację, do rozpadu i zaniku jako lodrębne zjawisko w procesie historycznoliterackim. Prąd literacki iączy w sobie dążenia specyficznie literackie z dążeniami innego rodzaju: Blozoficznymi, światopoglądowymi, społecznymi i kulturalnymi. W obrębie okresu literackiego może występować kilka prądów literackich, często współistniejących na zasadzie przeciwieństwa, jednakże rolę pierw-,*z< iplanową odgrywa zazwyczaj (choć nie zawsze, bo np. w odniesieniu kio czasów nam współczesnych trudno byłoby o tym mówić) jeden z nich. Jego krystalizacja i zanik są przybliżonymi granicami okresu. Najczęściej nazwa tego dominującego prądu jest równocześnie nazwą całej epoki, w której występował wespół z innymi (np. romantyzm, pozytywizm, modernizm). Dynamika prądów literackich wyznacza ramy i wewnętrzną złożoność okresu, toteż zasady periodyzacji historycznoliterackiej, o których była wyżej mowa, opierać się muszą przede wszystkim na obserwacji ewolucji prądów literackich.

t Chociaż podstawowym świadectwem istnienia prądu są określone dokonania artystyczne: dzieła literackie, którym najczęściej towarzyszą wypowiedzi teoretyczne krytyków, programy artystyczne itd., to jednak zjawiska tego nie należy utożsamiać z takim czy innym utworem albo zespołem utworów. Elementy składające się na dany prąd literacki nigdy nic występują w komplecie w pojedynczym utworze. Należy raczej powiedzieć, że prąd literacki składa się z właściwości ideowych i artystycznych rozproszonych po różnych utworach powstałych w pewnej bliskości

485