503 2

przymiotniki nazywane bywają jakościowymi, ponieważ wskazują na jakości przysługujące przedmiotom bezwzględnie (a nie w relacji do innych przedmiotów), np. zielony, twardy, zimny, mokry, okrągły. Przeciwieństwem są cechy niestopniowalne, np. drewniany, lekarski, martwy, toruński, oprawny, ogrzewczy. które nie mogą przysługiwać przedmiotom w stopniu mniejszym lub większym.

U podstaw stopniowania, czyli gradacji, kży możliwość kwantyfikacji. tzn. ustalenia cccii ilościowych przedmiotów lub sytuacji (liczby, wielkości, wymiaru). Cechy stopaiowalnc *ą dwojakiego rodzaju. Pierwsze z nich stanowią wartości bezwzględne, tj. same w sobie, niezależne od okoliczności (łagodny, ciepły, mądry, czarny). Przymiotniki te nazywane bywają nierelatywnymi. Drugie z. nich mają odniesienie do normy (pragmatycznej), tj. do przeciętnej wartości danej cechy w odniesieniu do określonej klasy przedmiotów, np. mała a dnia /micha, mały a duży słoń (zob. Laskowski 1977). Te przymiotniki nazywane bywają relatywnymi.

Istnieją słowotwórcze wykładniki intensywności lub osłabienia cechy i to one będą przedmiotem analizy. Punkt wyjścia stanowi powierzchniowe rozróżnienie stopniowania bezwzględnego (nicrclacyjnego) i stopniowania względnego (relacyjnego).

1.    Stopniowanie bezwzględne polega na porównaniu intensywności cechy wyrażonej przez derywat względem intensywności cechy wyrażonej przez podstawę, innymi słowy punktem odniesienia dla derywatu jest wyłącznie podstawa, np. w porównaniu z podstawą biały derywat białawy znaczy ‘nie całkiem biały'.

2.    Stopniowanie względne polega na porównaniu stopnia intensywności cechy przedmiotu lub sytuacji X nazwanej przez podstawę przymiotnika z intensywnością lej samej cechy przedmiotu lub sytuacji Y, np. Ten papier jest bielszy od tamtego; Ta ftodrót była dłuższa od tamtej, bądź też z cechą przedmiotu lub sytuacji X w innym czasie, np. Ojciec teraz jest słabszy niż dawniej. Ponieważ te dwa rodzaje stopniowania różnią się wykładnikami, przedstawimy je w odrębnych punktach.

5.2.1. Derywaty stopniowania względnego

Derywaty te tradycyjnie nazywane są formami stopnia wyższego (komparatiwa-mi), np. bielszy, i formami stopnia najwyższego (supcrlatiwami), np. najbielszy. Zjawisko stopniowania względnego odznacza się znaczną regularnością i dlatego zaliczane też bywa do fleksji. W naszym opracowaniu stopniowanie zostało włączone do słowotwórstwa ze względu na ograniczenie w tworzeniu form stopnia, a także znaczne nieregulamo.ści semantyczne (zob. niżej).

Reguły formalne tworzenia konstrukcji komparatywnych można sformułować następująco. Przywołajmy tu opis przedstawiony przez H. Wróbla (1984: 439): „Wykładnikiem komparatiwu jest przyrostek szy i jego rozszerzony wariant -ejszy. Formant -szy stoi zasadniczo po tematach zakończonych jedną spółgłoską, por. biały -* biel-szy. rzadziej po grupach, por. np. prostszy, twardszy. Wariant -ejszy stoi po tematach zakończonych grupami spółgłoskowymi (mogą im towarzyszyć alternacje w tematach), por. łatw-y -* łatwi-ejszy, smutn-y -> smutni-ejszy. W derywatach motywowanych przez podstawy zawierające morfeiny -ki, -eki, -oki zachodzi ucięcie tych morfemów, np. słodk-i -* słod-szy, blis-ki -* bliższy, lek-ki -* li-ejszy, dal-eki -* dalszy, wys-oki -> wyższy. W formacjach lepszy, gorszy, większy, mniejszy można wyodrębnić formant

503