594 595 2

Poćrząć: mszyce — Aphidoidea

Kosmopolityczne, występują często masowo. Ok. 4000 gatunków (w Polsce ok. 700). Odżywiają się sokami roślin. Głównie opanowują młode pędy i liście, których soki są bogate w białka i cukry. Żyją na korzeniach, w tkankach roślin, niektóre powodują powstawanie galasów. Przy masowym pojawię hamują wzrost roślin. Stan zdrowotny roślin dodatkowo obniżają rozwijające się na spadzi bakterie i grzyby. Są przenosicielami wirusów chorobotwórczych.

Narządy gębowe kłująco-ssące. Samce uskrzydlone. Samice, zwłaszcza pokoleń dzieworodnych, często bezskrzydłe. Cechami charakterystycznymi mszyc są: występowanie na 5 lub 6 segmencie odwłoka wyrostków z otworami, przez które wydzielana jest substancja woskowa, służąca do ochrony ciała i wydalanie słodkich odchodów (spadzi).

Wiele form rozrodu, z następstwem pokoleń dwupłciowych z dzieworod-nymi (heterogonia), jajorodnych z żyworodnymi i zmianą żywiciela (migracją z jednych gatunków żywicielskich na inne).

Mszyca burakowa — Apis fabae, szkodnik buraka, przenosi żółtaczkę i chorobę mozaikową buraków. Letnie pokolenia składają się z dzieworodnych samic, ostatnie pokolenie w roku jest dwupłciowe, jego samice składają jaja, które zimują na śnieguliczce i na trzmielinie.

Bawełnica korówka — Eriosoma lanigerium występuje masowo na jabłoniach; wosk, wydzielany w postaci białych nici, pokrywa kolonie bawełnie i korę gałązek.

Filoksera winiec — Viteus vitifolii (synonim: Phylloxera vastatrix) jest szkodnikiem winorośli. W strefach ciepłych żeruje na korzeniach i liściach, w umiarkowanych na liściach. W strefach ciepłych ma złożony cykl rozwojowy. Z zapłodnionych jaj, zimujących na korzeniach, wiosną wylęgają się tzw. założycielki populacji letniej, które są dzieworodne. Składają jaja na liściach i z tych jaj wylęga się drugie pokolenie dzieworodnych samic, a te wydają pokolenia dalsze. Pokoleń dzieworodnych jest wiele. Pod koniec sezonu z jaj dzieworodnych rozwija się potomstwo samic, dalej dzieworodnych, ale różnych pod względem morfologicznym od samic letnich. To, różne morfologicznie pokolenie samic, z liści przenosi się na korzenie, gdzie wydaje kilka pokoleń samic dzieworodnych, z których część zimuje na korzeniach i wiosną przenosi się na liście. Opisane dotychczas pokolenia samic dzieworodnych są bezskrzydłe. Część samic bezskrzydłych żyjących na korzeniach, pod sam koniec sezonu, daje dzieworodnie początek generacji uskrzydlonej: z jaj produkowanych przez nie wylęgają się uskrzydlone samice, które są dalej dzieworodne, ale produkują jaja mogące się rozwinąć w samce, albo w samice wymagające zapłodnienia. Samice wymagające zapłodnienia są znowu bezskrzydłe, a ponadto pozbawione układu pokarmowego. Kopulują, a każda składa tylko jedno jajo, tzw. zimowe, z którego wiosną wylęga się bezskrzydła samica założycielka, rozpoczynająca nowy cykl rozwojowy. W strefach o klimacie umiarkowanym filoksera wykazuje cykl prostszy.

Podrząd: mączliki — Aleyrodina

Synonim: VfwmlM

Gatunki stref sub- i tropikalnych, także występujące w szklarniach w Europie. Formy małe, do 2 mm długie, pokryte woskowym pyłem. Żerują w liczebnych populacjach na spodnich stronach liści.

Podrząd: czerwce — Coccodea

Kosmopolityczne, ale głównie występujące w strefach ciepłych. Najbardziej wyspecjalizowane w pasożytowaniu na roślinach pluskwiaki równoskrzydłe. Ok. 6000 gatunków (w Polsce ok. 160). Liczne gatunki są szkodnikami roślin, zwłaszcza w strefach ciepłych. Szkodliwość pogłębia się poprzez wydzielanie przez postacie dojrzałe słodkich wydzielin, co sprzyja rozwojowi grzybów spadziowych. Wiele gatunków żyje w szklarniach, inspektach i w domach na roślinach doniczkowych. Kilka gatunków jest pożytecznych.

Szczególnie wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy. Samce są skrzydlate lub bezskrzydłe. Mają oczy złożone lub pojedyncze. Nie mają narządów gębowych. U skrzydlatych skrzydła przednie błoniaste z 1 —2 żyłkami, tylne wykształcone w rozpinacze lub ich brak. Samce nie występują u wszystkich gatunków. Część czerwców jest stale partenogenetyczna. Samice zawsze bezskrzydłe, różnokształtne, o segmentacji różnie zatartej. Wiele gatunków samic ma kształt tarczki (fot. 22B), przywierającej do kory lub oskórka rośliny, na której pasożytują. Nie mają oczu złożonych, mogą mieć oczy pojedyncze. Czułki silnie zredukowane lub ich brak. Mają narządy gębowe ssące lub są ich pozbawione. Odnóża krótkie, u wielu samic zredukowane. W naskórku gruczoły wydzielające wosk, tworzący nalot przypominający mąkę, albo tworzący tarczkę ochronną.

W rozwoju samców 4 stadia pozazarodkowe, 2 ostatnie uważane są za poczwarkowe (są nieruchome, nie pobierają pokarmu, mają zawiązki skrzydeł). Rozwój samic przebiega różnie, ale nie występuje stadium poczwarki.

Czerwiec polski — Porphyropora polonica żyje na korzeniach czerwca trwałego. Larwa żeńska I ma narządy gębowe, czułki i nogi. Odszukuje roślinę żywicielską. Larwa II jest kulista, o zredukowanych czułkach i nogach, nie porusza się, gromadzi materiały zapasowe. Powstała z niej samica nie odżywia się, ma nogi grzebne, przy pomocy których wydostaje się na powierzchnię gleby, kopuluje i składa jaja do torebki jajowej powstałej z gruczołów wydzielin naskórka, albo pod ciało, czy pod tarczkę. Większość samic wydaje w ciągu roku 2 — 3 pokolenia. Czerwiec polski w średniowieczu był zbierany i dostarczał czerwonego barwnika.

Czerwiec mannowy — Trabutina mannifera żyje na Pustyni Synajskięj. Zawartość cukru w jego odchodach dochodzi do 80%. Przy wysychaniu odchody przyjmują postać białych ziaren, zwanych manną, o których wzmianka występuje w Biblii.

595