72 73

72 ROZDZIAŁ III

Wielu ludzi patrzy w telewizor, bo brak im innej strawy, którą by z przyjemnością przy- \ jęli. Przyzwyczajają się, a może myślą, że już nie można inaczej. I tak przez lata obniża się I poziom programów. Telewizja jakby starała się umyślnie pogłębiać tę degrengoladę. (...) Czy ] można się dziwić, że następuje zanik wyższego poziomu życia i aspiracji kulturowych?*°

Duchowe spustoszenia, jakie niesie ze sobą telewizja, dostrzegł pod koni* swego życia Karl R. Popper, liberalny filozof, wielki propagator demokracji, wolności jednostki i otwartego społeczeństwa (opett society), krytyk wszelkich form cenzury i biurokracji.

Największym zagrożeniem dla edukacji jest współcześnie telewizja. Jeżeli pozwolimy \ telewizji robić, co się jej podoba, to wysiłek edukacji młodych pokoleń nie ma sensu. Jest rzeczą niemożliwą, aby wysiłek edukacyjny szkół potrafił zwyciężyć w walce z potężnym wpływem telewizji. Należy uczynić wszystko, aby telewizja uznała, że również przed nią stoi zadanie edukacyjne, znacznie ważniejsze niż tylko rozrywka. (...)

Z demokratycznego punktu widzenia telewizję należy kontrolować, ponieważ jej potencjalna siła polityczna jest niemal nieograniczona. Jeżeli ktoś ma władzę nad telewizją, to może robić, co mu się podoba. Dlatego uważam, że należy kontrolować władzę, jaką dys- \ ponuje telewizja. Mam propozycję, aby na problem kontroli telewizji spojrzeć w sposób podobny do kontroli ludzi zatrudnionych w służbie zdrowia. Ludzie zatrudnieni w służbach medycznych muszą być kontrolowani i kontrola ta jest dokonywana w znacznej mierze przez nich samych. Muszą mieć m.in. odpowiednie kwalifikacje. To samo dotyczy prawników, którzy także mają organizacje sprawujące nad nimi kontrolę, dzięki czemu nie okradają swoich klientów, tak jak lekarze nie mordują swoich pacjentów. Podobnie należy zorganizować ludzi zatrudnionych w telewizji; aby zostać jej członkiem, musieliby się wykazać odpowiednim wykształceniem, musieliby przejść określone egzaminy dotyczące zadań edukacyjnych i swojej odpowiedzialności jako pracowników sieci telewizyjnych. Muszą być świadomi, że ich oddziaływanie jest ogromne i że spoczywa na nich równie wielka odpowiedzialność, odpowiedzialność za losy cywilizacji. Cywilizacja natomiast jest przede wszystkim walką przeciwko przemocy. Na mocy takich zasad, gdyby ludzie telewizji wykazywali się nieodpowiedzialnością, można by im odbierać licencje^{1 2}.

Poruszone są tu dwie sprawy: niskiego poziomu telewizji (bo jest ona obecnie wciąż medium najpopularniejszym i z tego powodu najsilniej oddziałującym na odbiorcę) oraz licencji dziennikarskich.

Powierzchowność informacji medialnych, błędy dziennikarskie i niechluj-ność, zwykle wyjaśnia się nie tyle brakiem profesjonalizmu, ile „czynnikiem czasu”, według powiedzenia: journalism - history in a hurry*².

Jednak we współczesnej kulturze presja czasu nie dotyczy wyłącznie mediów. I* »l powszechna. Uczeni też się spieszą.

W uprawianiu nauki jednym z takich objawów jest narastająca tendencja do stawia-ithi pospiesznych, nie do końca przemyślanych hipotez i przedwczesne ogłaszanie sensa-. y/nych, a niedostatecznie sprawdzonych wyników, związane z wyścigiem wśród badaczy I koniecznością zabiegania o uznanie i środki. To prawda, że dawniej stawiane hipotezy też były śmiałe, naiwne i nierzadko błędne. Często wynikało to z braku dostatecznych środków Jo wyjaśnienia dręczących problemów. Ale badacz głosił tylko te hipotezy, w które święcie wierzył, o których sądził, że są prawdziwe^Ąi.

Krytyka mediów, a szczególnie telewizji, często pomija i to, że jest ona ttaktowana jako „niskoenergetyczna alternatywa” spędzania wolnego czasu: współczesny człowiek jest przepracowany, nieustannie zmęczony i dla relaksu potrzebna jest mu płaska rozrywka. Nie szuka w mediach poważnych treści⁴⁴.

Tak więc wsłuchując się z pokorą w głosy krytyczne, należy sprawiedliwie różnicować i właściwie przypisywać odpowiedzialność. Przyczyny upadku aspira-1)1 kulturowych tkwią głównie w mechanizmach rządzących mediami, a więc ■I niezależne od dziennikarzy, choć na pewno istnieją przykłady, że niektórzy dziennikarze świadomie obniżają poziom swojego warsztatu i obca jest im reflek-ijti etyczna dotycząca profesji.

Spadek poziomu nie jest specyficzną cechą polskich mediów, lecz ogólnoświatowym trendem w kulturze, określanym jako dumbing down*⁵. Nie omija on żadnych instytucji, także szkół wyższych. Jest to

proces stopniowego rozprzęgania się układu realizowanych dotąd wartości i przesuwania się, zrazu nawet niewidocznego, punktu ciężkości z realizacji wartości wyższych (z najwyższą w danym układzie włącznie) na jakąkolwiek niższą. Sytuację tę należy odróżnić precyzyjnie od tej, w której następuje jedynie wymiana jednej wysokiej wartości kierowni-t zej na inną⁴⁶.

PROBLEM LICENCJI DZIENNIKARSKICH

Postulaty wprowadzenia licencji dziennikarskich i obligatoryjnego kończenia szkół dziennikarskich przez adeptów profesji pojawiają się regularnie. Formułują Je zwykle politycy. To zrozumiałe, bo politycy na całym świecie chcą kontrolować i ograniczać media. Graniczącym z groteską przykładem stosunku polityków do

*' A.A. Tcske, Czy słabnie zdolność odczuwania Kaniowskiego podziwu?, „Colloquia Communia”, I (76). 2004, s. 75.

⁴⁴ J. Glcick, Szybciej, tłum. J. Bieroń, Zysk i S-ka, Poznań 2003, s. 167.

⁴' Por. K. Dawkins, Przedmowa, (w:) S. Blackmore, Maszyna niemowa, przcł. N. Radomski, Poznań 2002, s. 9.

⁴⁴ W. Stróżcwski. Istnienie i wartość, s. 241-242.

1

*° Cyt. za: Gdzie jest misja?, „Gazeta Telewizyjna”, 25 IV 2003.

⁴¹ A. Chmielewski, Filozofia Poppera, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995, s. 244-245. Wielkim krytykiem telewizji, którą obarczał winą za upadek kultury, był amerykański medioznawca Neil Postman. W Polsce ukazały się trzy jego książki: „W stronę XVIII stulecia. Jak przeszłość może doskonalić naszą przyszłość” (2001), „Tcchnopol. Triumf techniki nad kulturą" (2004) i „Zabawić się na śmierć” (2002, 2004).

2

C.G. Christians, M. Packler, K.B. Rotzoll, Media Fthics. Cases and Morał Reasoiting. I.ongman Publishers USA. ed. IV. 1995, s. 51.