764

hemoglobiny (autooksydacja). Elektron z orbitalu żelaza .przeskakuje" na tlen i tworzy się *Oj. W warunkach fizjologicznych około 3% hemoglobiny ma postać methemoglobiny. Błony erytrocytamc zawierają wiclonienasycone kwasy tłuszczone. są więc obiektem działania rodnika *0; oraz rodnika *OH. który w obrębie erytrocytu powstaje w wyniku dysmutacji *0; w obecności jonu żelaza (reakcja Fento-na). Ptroksydacja lipidów prowadzi do destrukcji błony, może spowodować zaburzenia równowagi osmotycznej. utratę aktyw no<ci enzymów związanych z błonami i w kotku ich rozpad. Wolne rodniki mogą być leż przyczyną yman wtaici-wości hemoglobiny (powinowactwa, interakcji hem-bem) wywołanych silnym czynnikiem utleniającym - ozonem.

Ważne znaczenie dla prawidłowych funkcji żywego organizmu przypisuje się. jak juz wspominano, wolnemu rodnikowi - tlenkow i azotu NO*. Wykryty w 1980 roku przez Furchgotta czynnik relaksujący (EDRF) okazał się właśnie wolnym rodnikiem NO*. Umożliwia on neurotransmiterom. takim jak acetylocholina czy kwas glutaminowy wpływanie na rozszerzanie naczyń krwionośnych, a białym krwinkom - niszczenie bakterii i komórek nowotworowych. Pobudzone makrofagi uwalniają NO* oraz *Oj, co prowadzi do powstawania anionów pcroksynitryiowych. a w końcu do generowania rodników hydroksylowych. NO* działa hamująco na cykl Krebsa i transport elektronów w mitochondnach. a także hamuje syntezę DNA w jądrze Tlenek azotu stanow i też ważny neurotransmiter w mózgu.

23.10.2. Antyoksydanly

Reakcje utleniania wolnorodmkowego mogą zachodzić w fazie wodnej (osocze, cy-tosol) oraz w fazie lipidowej (błony komórkowe. Iipoproteidy). Cechą charakterystyczną oksydacji w fazie lipidowej jest łańcuchowy przebieg reakcji. Inaktywacji (redukcji) rodnika inicjującego (*OH) towarzyszy pojawienie się rodnika pochodnego (L*>, który powoduje następną reakcję:

L* + 0₂-»L00* i dalej LOO* ♦ LH -♦ LOOH ♦ L* -♦.«    (23.28)

Prowadzi to do rozprzestrzeniania się uszkodzeń (efekt domina), jak również do zwielokrotnienia negatywnych skutków reakcji, w łańcuchu reakcji powstają hy-droperoksydy lipidu LOOH (lipid o zmienionych właściwościach). Na tej drodze jeden rodnik hydroksylowy może spowodować przekształcenie setki łańcuchów lipidowych w hydroperoksydy. a dalej w cytotoksyczne końcowe produkty ich oksydacji (MDA). Istotne dla ochrony fazy lipidowej są antyoksydanty. przerywające łańcuch reakcji pcroksydacji lipidów. Nastąpi to wówczas, gdy rodnik pochodny L* spotyka na swojej drodze substrat R-H o takich właściwościach, że powstający w reakcji wy miany wodoru rodnik pochodny R* jest mało reakty wny i me może spowodować dalszych utlenień w łańcuchu reakcji. Rolę tę spełnia witamina E (a-tokoferol); oddając wodór rodnikowi lipoperoksydowemu przekształca się w rodnik tokoferołowy TO* (E*). który jest niezdolny do dalszej reakcji w łańcuchu lipidowym.

764