7

17

Rozdział 1: Początki refleksji nad filmem

był jako atut, umożliwiał otwarcie na wszystko, co nowe, wyzwalając pasję eksperymentowania, a zarazem poddając destrukcji to, co zastane. Pierwszy impuls wyszedł ze środowiska futurystów włoskich, grona poetów, pisarzy, malarzy, kompozytorów i fotografików skupionych wokół przywódcy ruchu Filippa Tommasa Marinettiego. W roku 1916 opublikowali oni manifest zatytułowany Kinematografia futurystyczna. Swoje przekonania o istocie kina wyrazili typową dla futuryzmu formułą:

„Malarstwo + rzeźba + dynamizm plastyczny + słowa na wolności + intonowane hałasy + architektura + teatr syntetyczny = Kinematografia futurystyczna.

Dekom p on ujemy i ponownie komponujemy w ten sposób Wszechświat zgodnie z naszymi cudownymi kaprysami, aby ustokrotnić potęgę geniuszu włoskiego twórcy i jego absolutną wyższość w świecie”⁹.

W hasłach tych znalazły odzwierciedlenie zarówno postulaty, jak i dokonania futuryzmu na gruncie innych sztuk. Ruch futurystyczny był wyrazem niespokojnego ducha epoki, głosił anarchiczny bunt przeciw zapatrzeniu w przeszłość, orientując się na przyszłość. Futuryści byli apologetami współczesnej cywilizacji przemysłowo-technicznej, piewcami życia miast, miłośnikami maszyn, tłumnych emocji, destrukcyjnych gestów. Jak pisze autor monografii futuryzmu włoskiego Tadeusz Miczka, poprzedzający manifest kinematografii tekst Marinettiego Akt założycielski i manifest futuryzmu, z 1909 roku, pozwalał ujrzeć futuryzm jako „pierwszą próbę stworzenia globalnej ideologii, obejmującej wszystkie obszary ludzkiej działalności”¹⁰.

Ale futuryzm przyniósł też oryginalną próbę teorii filmu, a co do jej doniosłości historycy myśli filmowej nigdy nie byli zgodni. Futuryści pragnęli „uwolnić kino jako środek ekspresji, aby uczynić je idealnym instrumentem nowej sztuki, daleko bardziej bogatym i sprawnym niż wszystkie sztuki istniejące”¹¹. Kinematografia, uczestnicząc w dziele powszechnej odnowy, wyeliminuje gazetę, dramat i książkę. Jako sztuka „poliekspresyjna” osiągnie cel, do którego zmierzają współczesne poszukiwania artystyczne.

W sposób nieco chaotyczny sformułowane zostały zalecenia pod adresem przyszłego wyzwolonego kina, trudno im jednak odmówić fantazji i pomysłowości. Futuryści skłaniali się ku „sfilmowanym analogiom”, filmowym poematom i dyskursom, symultanicznym przenikaniom akcji i obrazów,

^(> F. T. Marinetti i in., Kinematografia Jut urystyczna - Manifest, przeł. T. Miczka, [w:] Europejskie manifesty kina..., s. 82.

¹⁰    T. Miczka, Czas przyszły niedokonany. O włoskiej sztuce futurystycznej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 1988, s. 38.

¹¹    Cyt. za: R. W Kluszczyński, op. cit., s. 84.