akty mowy12

212 A- WIERZBICKA

Można się zastanawiać, ozy zakazy i pozwolenia nie dzielą, jeszcze jednego założenia, nieobecnego w rozkazachzałożenia o chceniu adresata. Me jest łatwo rozstrzygnąć, czy założenie takie stanowi istotnie część znaczenia, a jeśli tak, to jaka jest jego dokładna forma. Eozważmy na przykład zdanie: Nie palić (czy Rauchen verboten). Ozy jest ono skierowane do wszystkich, przy założeniu, że każdy może chcieć zapalić,; czy też tylko do tych, którzy będą chcieli palić, przy założeniu, że właśnie bę<ią chcieli palić!

/ Ale może założenie o potencjalnym chceniu adresata jest już implicite zawarte w formułach: chcąc spowodować, żebyś nie zrobił Ź i nie chcąc / spowodować, żebyś nie zrobił Z i

' ŻĄDANIE, PROTEST, UPOWAŻNIENIE, GWARANCJA, OBIETNICA

Żądamy uwolnienia wszystkich aresztowanych.    , . ;

Żądam natychmiastowego zwrotu mojego paszportu.

Istotną cechą żądania, odróżniającą je od rozkazów, zakazów, pozwo-leń i-^róib, jest rzeczywiste czy udane przekonanie mówiącego^ żer ma on /prawo/ domagać się, aby adresat zrobił to, czego; się od niego^ehce. Mówi się'zazwyczaj, że warunkiem fortunnośei rozkazów jesUrhadrzędna pozycja rozkazodawcy w stosunku. do odbiorcy. My wątpliwie to. samo można by powiedzieć o zakazach , i pozwoleniach/Ten, kto ; prosi, nie zajmuje pozycji nadrzędnej w stosunku do odbiorcy; i nie zajmuje jej ten, kto żąda.'Pod tym względem żądanie jest więc spokrewnione;z prośbą, 2 drugiej strony jest w żądaniu coś kategorycznego i nie znoszącego sprzeciwu, eo zbliża je raczej do rozkazów niż do próśb. Być może* następująca eksplikaeja zda sprawę z tych intuicji:    /a ■ ; >

Żądam żeby to zrobióno. = Zakładając, że mam prawd pówiedzieć: to musi być

zrobione,    ' ■ ^s’" ^::-¹    . .

chcąc spowodować, żeby to zrobiono,\a yh •: ,^s' .. mówią: chcę żeby to zrobiono.

Ważne i interesujące pojęcie prawa {mam prawo) musi być rozważone Osobno. Żądanie nie jest bynajmniej jedynym czasownikieni perfoliha-tywnym, w którego treści to pojęcie występuje. Oto dwa inne:    ■

. Protestuję. == Zakładając, że mam prawo powiedzieć: nie chcę, żeby to.^robiono, chcąc spowodować, żeby tego nie zrobiono,    _ .

niówię: nie chcę, żeby to zrobiono.

Upoważniam cię do zrobienia tego. —    ⁵ ’    ^1    !

= Zakładając, że mówiąc to, mogę spowodować, żebyś miał prawo to zrobić,

chcąc spowodować, żebyś miał prawo to zrobić, .,    .;

mówię: chcę, żebyś miał prawo to zrobić,    .i - ■ \