Autoprezentacja (6)

stąd ich łączenie w działaniu autoprezentacyjnym wydaje się mało prawdopodobne, natomiast autopromocja może być znakomicie łączona z każdą z tych strategii. Demonstrowanie doskonałości moralnej może zawierać w sobie wyraźne elementy intymidacji, jeśli wzbudza w odbiorcy poczucie winy i strach. Demonstrowanie słabości i zależności wydaje się przeciwieństwem autopromocji, ale zazwyczaj jest „spokrewnione” z ingracjacją (słabości autoprezentera znakomicie akcentują moc, doskonałość i dominację partnera) i - w pewnym sensie - z intymidacją (demonstrowanie słabości może mieć wiele wspólnego z grożeniem „zrobienia sceny”, czyli grożeniem z pozycji słabszego).

To samo zachowanie może pełnić różne funkcje, zależnie od sytuacji i audytorium. Prowadzący głodówkę uczestnik pikiety przed sklepem futrzarskim jest osobą grożącą (intymidatorem) dla właściciela, ale „męczennikiem słusznej sprawy” dla miłośników zwierząt. Jak podkreślają Jones i Pittman, kryterium rozróżnienia przedstawionych strategii autoprezentacji nie są typy osób, które mają skłonność do szczególnie częstego posługiwania się którąś z nich, ani podejmowanie konkretnych działań, lecz określone cele atrybucyjne - dążenie do tego, aby audytorium przypisało aktorowi określone dyspozycje.

Taksonomia zachowań autoprezentacyjnych Schutz

W pracach wielu badaczy (por. Arkin, 1981; Baumeister, Tice i Hutton, 1989; Paulhus, 1984, Roth, Snyder i Pace, 1986; Tedeschi i Norman, 1985) pojawiło się rozróżnienie dwóch, zasadniczych stylów autoprezentacji: zdobywc^o-asertywnego oraz unikająco-ochronnego. Podział nawiązuje do Attkinsonowskiego rozróżnienia motywacji do unikania porażek i dążenia do sukcesu.

Autoprezentację zdobywczo-asertywną Roy Baumeister i współpracownicy (1989) charakteryzują następująco:

„Ludzie prezentujący ten styl demonstrują roszczenia do posiadania pozytywnie wartościowanych cech. po samochwalstwo włącznie. Podejmują ryzyko autoprezentacji pewni, że osiągną sukces i uznanie. Przyjmują osobistą odpowiedzialność za rezultaty ważnych działań, ponieważ oczekują sukcesu i dążą do uzyskania prestiżu oraz zaufania, wynikających z odniesienia sukcesu. Są skoncentrowani na rozwijaniu swoich zdolności i innych cech ułatwiających prezentowanie się w sposób pozytywny i godny pochwały. Są zdolni do podejmowania złożonych, strategicznych działań autoprezentacyjnych dla podwyższenia swojej reputacji.” (s. 554).

Natomiast autoprezentację obronną scharakteryzowano następująco:

„Ludzie prezentujący ten styl dążą do uniknięcia autoprezentacyjnego ryzyka aby zminimalizować szanse przeżycia upokorzenia i zakłopotania. Odrzucają podejmowanie osobistej odpowiedzialności za rezultaty działań, aby uniknąć negatywnych konsekwencji ewentualnej porażki. Są skoncentrowani na przeciwdziałaniu swoim wadom, słabościom oraz innym cechom, które mogą prowadzić do prezentowania się innym w sposób negatywny i przynoszący ujmę. Unikają podejmowania złożonych, strategicznych działań autoprezentacyjnych, co jest konsekwencją ich ostrożności i dążenia do minimalizowania ryzyka.” (s. 554).

Astrid Schutz (1998) zwraca również uwagę, że każde działanie (w tym autoprezentację) można rozpatrywać na wymiarze aktywność/ryzyko vs pasywność/ostrożność.

Łącząc ze sobą wymiary „dążenia - unikania” i „aktywności-pasywności” autorka stworzyła czeropolową taksonomię zachowań autoprezentacyjnych, umieszczając w niej większość stylów autoprezentacji opisywanych wcześniej w literaturze (por. tabela 2).

Tabela 2. Zmodyfikowana taksonomia stylów autoprezentacji Astrid Schutz dążenie do sprawienia „dobrego wrażenia”

'ub

Autoprezentacje ofensywne (wybielanie siebie poprzez deprecjonowanie innych)
porównania w dół oczernianie rywala ironizowanie krytykowanie atakowanie i negowanie źródeł krytyki narzucanie tematu dyskusji
Autoprezentacje asertywne (ujawnianie swoich „mocnych stron”)
ingracjacja autopromocja wizerunek moralnej doskonałości demonstrowanie „dobrej siły”* świecenie cudzym blaskiem i identyfikacja „rozdymanie” sukcesów maksymalizowanie własnej odpowiedzialności za sukcesy i zdarzenia wartościowane pozytywnie
aktywność	pasywność
ryzyko	ostrożność
Autoprezentacje defensywne (aktywne zwalczanie/przeciwdziałanie sprawieniu „złego wrażenia”)	Autoprezentacje ochronne (ukrywanie informacji mogących sprawić „złe wrażenie”)
zaprzeczanie (szkodliwości czynu, wielkości szkody itp.) bagatelizowanie („to nie takie złe”) dysocjacja i dystansowanie się od czynu („to nie ja”) usprawiedliwianie czynu („miałem prawo”) pomniejszanie własnej odpowiedzialności („nie tylko ja za to odpowiadam”) autoprezentacja kompensacyjna**	unikanie bycia w centrum uwagi ograniczanie ujawniania informacji o sobie ostrożne/skromne opisywanie siebie unikanie interakcji zachowywanie milczenia niezagrażająca towarzyskość t

unikanie sprawienia „złego wrażenia”

* Schutz odwołuje się tu do auoprczcntacji dokonywanych przez polityków starających się sprawić wrażenie osób „silnych ale niegroźnych” (jestem zdrowy, silny, pełen energii, a więc będę skutecznie działał dla waszego dobra), podkreślając różnicę tego sposobu demonstrowania siły od tego, z jakim mamy do czynienia w przypadku zastraszania (.jestem silny, a więc mogę zaszkodzić”).

** Schutz pomija tę formę autoprezentacji pojawiającą się po ewidentnych, niepodważalnych sygnałach stawiających autoprezentera w niekorzystnym świetle (np. słaby wynik w teście), a polegającą na demonstrowaniu innych „mocnych stron”, niezwiązanych z sygnałami niepowodzenia (np. jeśli kandydat otrzymuje słabe oceny z matematyki, tym silniej -w samoopisie lub zachowaniu - eksponuje swoją wrażliwość czy uzdolnienia artystyczne). Autoprezentacja kompensacyjna jest charakterystyczna dla osób o wysokiej samoocenie (por. Baumeister, 1982; Baumeister i Jones, 1978).