Bez nazwy

206 V. Redakcja tekstu

oczekiwaniu niszczycielskiego demona, w którego królestwie zapanuje chaos i bezprawie. gwałty i rabunki, męczarnie i masakry, ale będzie to preludium do upragnionego końca świata. Powtórnego Przyjścia Chrystusa i Królestwa Bożego”. Ludzie mieli się wciąż na baczności i wypatrywali znaków, wymienianych przez proroków jako zapowiedzi ostatniego „czasu chaosu”. Jak zauważa Golin, należały do nich „zie rządy, niepokoje społeczne, wojny, susze. głód. zarazy, komety, nagle zgony ważnych osób i ogólny wzrost grzeszności", toteż zawsze łatwo było je znaleźć.

Stało się teraz jasne, że jeśli zadałeś sobie trud zrobienia parafrazy numer 4, warto było przytoczyć jako cytat cały fragment. Ale aby to zrobić, w twoich notatkach z lektury musiałbyś mieć albo cały przytoczony fragment, albo jego uczciwą parafrazę. Jednak redagując tekst nie możesz sobie przypomnieć, co zapisałeś w notatkach, widzisz więc, że od samego początku trzeba postępować właściwie. Musisz być pewny, że jeśli w notatkach nie ma cudzysłowów, to co napisałeś jest parafrazą, a nie plagiatem.

VA Przypisy

V.4.1. Do czego służą przypisy

Dość rozpowszechniona opinia głosi, że prace dyplomowe i książki z licznymi przypisami są przykładem snobizmu erudycyj-nego, a często również próbą mydlenia oczu czytelnikowi. Oczywiście, nie jest wykluczone, że niejeden autor umieszcza w pracy wiele przypisów, aby nadać jej większą wagę; inni upychają w przypisach informacje nieistotne, często przywłaszczane sobie do woli z literatury przedmiotu. Niemniej przypisy - używane w odpowiedniej mierze - są użyteczne. Nie sposób określić, jaka jest ta odpowiednia miara, ponieważ zależy to od typu pracy. Postaramy się jednak wskazać przykłady sytuacji, w których przypisy są potrzebne i wyjaśnić, jak powinno się je robić.

a) Przypisy służę do wskazania źródła cytatu. Wskazywanie źródła w tekście utrudniałoby lekturę. Oprócz przypisów są oczywiście także inne sposoby wprowadzania ważnych odwołań w tekście (np. system autor-rok wydania, por. V.4.3). Jednak przede wszystkim służą do tego właśnie przypisy. Lepiej, by przypis z zapisem bibliograficznym znajdował się u dołu strony niż no końcu książki lub rozdziału, ponieważ w ten sposób łatwiej jednym rzutem oka ogarnąć, o czym mowa.

b)    Przypisy służą do wprowadzania dodatkowych wskazówek bibliograficznych, dotyczących zagadnienia omawianego w tekście: „na ten temat zob. też:”. Także w tym wypadku wygodniejsze są przypisy u dołu strony.

c)    Przypisy służą do odwołań wewnętrznych i zewnętrznych. Omawiając dane zagadnienie można umieścić w przypisie skrót „por.”, czyli „porównaj” lub „zob.”, czyli „zobacz”, odsyłając albo do innej książki, albo do innego rozdziału lub podrozdziału pracy. Odesłania wewnętrzne, jeśli mają zasadnicze znaczenie, można też wprowadzać w tekście, czego przykładem jest czytana przez ciebie właśnie książka, gdzie co jakiś czas spotykasz odesłanie do innego podrozdziału.

d)    Przypisy służą do wprowadzania użytecznego cytatu, który obciążałby główny tekst. Oznacza to, że w tekście stwierdzasz pewną rzecz, a następnie, aby nie stracić wątku, przechodzisz do kolejnych argumentów, ale po pierwszym stwierdzeniu odsyłasz do przypisu, w którym wskazujesz znany autorytet, potwierdzający twoją tezę¹.

e)    Przypisy służą do rozwijania argumentacji, którą wprowadziłeś w tekście²: bywają użyteczne w tym sensie, że dzięki nim tekst nie jest przeciążony obserwacjami, które, jakkolwiek ważne, są pery-

1

   „Wszystkie ważne stwierdzenia faktów, które nie są przedmiotem powszechnej wiedzy... muszą być oparte na dowodzących ich ważności argumentach. Mogą one zostać wprowadzone w tekście, w przypisie u dołu strony lub w obu miejscach” (Campbell, Ballou, op. cii., s. 50).

2

   Przypisy rzeczowe mogą służyć do wprowadzania wątków polemicznych lub rozwinięcia zagadnień poruszanych w tekście. Na przykład Campbell i Ballou (op. cii., s. 50) przypominają, że warto przenieść do przypisów dyskusje techniczne, mniej istotne komentarze, wnioski lub informacje.