Bez nazwy

192 V. Redakcja tekstu

mamy do czynienia z dwoma doskonałymi krytykami”. Ale ironia musi być wówczas rzeczywiście subtelna. W cytowanym fragmencie ironiczny odcień sformułowania o ulotce dla turystów i kazaniu wielkopostnym jest tak oczywisty, że nie warto tego dodatkowo tłumaczyć. To samo dotyczy zapowiedzi „żarty na bok”. Niekiedy wyrażenie to może być użyteczne dla nagłej zmiany tonu dyskursu, ale musiałbyś naprawdę żartować. W analizowanym wypadku raczej ironizowałeś i używałeś metafor, a to nie są żarty, tylko najzupełniej poważne figury retoryczne.

Zapewne zauważyłeś, że w tej książce co najmniej dwa razy sformułowałem paradoks, a następnie go zdemaskowałem. Ale nie postąpiłem tak, dlatego że sądziłem, iż mogłeś nie zrozumieć. Przeciwnie, zrobiłem to powodowany obawą, że zrozumiałeś zanadto dobrze, a więc uznasz, że nie należy temu paradoksowi ufać. Dlatego podkreśliłem, że - jakkolwiek ujęte w formę paradoksu - moje stwierdzenie było najzupełniej poważne. I wyjaśniłem to, ponieważ ta książka jest poradnikiem, w którym bardziej niż o piękno stylu dbam o to, by wszyscy zrozumieli moje intencje. Gdybym pisał esej lub artykuł naukowy, sformułowałbym paradoks i nie starał się go następnie wyjaśniać.

Zawsze definiuj termin, który wprowadzasz po raz pierwszy. Unikaj tych, których nie potrafisz zdefiniować. Jeśli jest to jeden z zasadniczych terminów twojej pracy, a nie umiesz go zdefiniować, daruj sobie. Pomyliłeś temat (albo zawód).

Nie tłumacz, gdzie leży Rzym, nie wyjaśniając później, gdzie jest Timbuktu. Dreszcze przechodzą, gdy czyta się takie zdania: „Ży-dowsko-holenderski filozof panteista Spinoza, którego Guzzo określa jako...”. Stop! Jeśli piszesz pracę o Spinozie, twój czytelnik wie, kim był Spinoza, a ty już zapewne wcześniej wspomniałeś, że Augusto Guzzo' poświęcił mu książkę. Jeśli zaś przyta-

' Augusto Guzzo (1894-1986). wioski filozof, przedstawiciel idealizmu, zainspirowany aktualizmem Giovanniego Gentilego (1875-1944), jednego z najwybitniejszych, obok Bendetta Crocego, przedstawicieli włoskiego idealizmu (przyp. tłum.).

czasz to stwierdzenie na marginesie pracy z fizyki jądrowej, nie powinieneś zakładać, że czytelnik nie wie, kim jest Spinoza, a wie, kim był Guzzo. Jeśli natomiast piszesz pracę z filozofii włoskiej po Gentilem, wszyscy wiedzą, kim był Guzzo, ale wiedzą również, kim był Spinoza. Nie pisz, nawet w pracy z historii, „T.S. Eliot, poeta angielski” (pomijając fakt, że urodził się w Ameryce). Można przyjąć jako pewnik, że T.S. Eliot jest powszechnie znany. Co najwyżej, jeśli chcesz podkreślić, że to angielski poeta coś stwierdził, możesz napisać „właśnie angielski poeta Eliot zauważył...”. Ale jeśli piszesz pracę o Eliocie, miej dość pokory, by dostarczyć wszystkich danych na jego temat. Jeśli nie w tekście, to przynajmniej w nocie biograficznej zamieszczonej na samym początku; bądź na tyle uczciwy i dokładny, by skondensować w dziesięciu wersach wszystkie ważne dane biograficzne. Nie jest powiedziane, że czytelnik, nawet specjalista, pamięta, kiedy dokładnie Eliot się urodził. Tym bardziej zadbaj o takie dane, pisząc pracę o pomniejszych autorach minionych wieków. Nie zakładaj, że wszyscy wiedzą, o kogo chodzi. Napisz od razu, kim byli, kiedy żyli i tak dalej. A nawet jeśli autorem jest Molier, co cię kosztuje dodanie na wszelki wypadek nawiasu z dwoma datami?

Jo czy my? Czy w pracy dyplomowej własne opinie należy formułować w pierwszej osobie? Czy należy pisać „myślę, że..”? Niektórzy sądzą, że jest to uczciwsze niż użycie pluralis maiestatis. Nie powiedziałbym. Pisząc „my” zakłada się, że pogląd może być podzielony przez czytelników. Pisanie jest aktem społecznym: ja piszę po to, abyś ty, czytelnik, zaakceptował to, co ci proponuję. Możesz również unikać zaimków i form osobowych, uciekając się do wyrażeń bezosobowych typu „wypada zatem stwierdzić", „wydaje się uprawnione”, „należy w tym momencie przytoczyć”, „jest prawdopodobne”, „z badanego tekstu wynika” itd. Nie musisz pisać ani „artykuł, który wyżej przytoczyłem”, ani „artykuł, który wyżej przytoczyliśmy”, kiedy wystarczy wyrażenie „przytoczony artykuł”. Ale moim zdaniem możesz napisać „przytoczony