Bez nazwy

208 V. Redakcja tekstu

feryjne wobec głównego zagadnienia lub tylko powtarzają twoje stwierdzenie z innego punktu widzenia.

f)    Przypisy służą do opatrywania zastrzeżeniami stwierdzeń zawartych w tekście: jesteś pewny swego poglądu, ale też świadom tego, że niektórzy go nie podzielają, lub tego, że z pewnego punktu widzenia można wobec niego wysunąć wątpliwości. Wstawienie przypisu z takim zastrzeżeniem będzie więc dowodem nie tylko uczciwości naukowej, ale także zmysłu krytycznego¹.

g)    Przypisy mogą służyć do zamieszczenia przekładu cytatu, który należało przytoczyć w języku oryginalnym lub wersji oryginalnej cytatu, który z uwagi na płynność tekstu wygodniej było przytoczyć w przekładzie.

h)    Przypisy służą do płacenia długów. Płaceniem długu jest cytowanie książki, z której się zaczerpnęło jakąś opinię. Płaceniem długu jest cytowanie autora, od którego przejęło się jakiś pogląd lub informację. Należy jednak również płacić długi mniej oczywiste i powinno być normą poprawności naukowej na przykład zastrzeżenie w przypisie, że źródłem inspiracji dla wielu twoich oryginalnych pomysłów była lektura takiej a takiej książki lub dyskusja z danym uczonym.

Przypisy typu a, b i c są wygodniejsze na dole strony, a przypisy typu d, h mogą także pojawiać się na końcu rozdziału lub całej pracy, zwłaszcza gdy są stosunkowo długie. Powiedzmy jednak, że przypis nigdy nie powinien być bardzo długi; staje się wówczas nie przypisem, lecz aneksem i jako taki powinien być zamieszczony na końcu pracy. Bądź jednak konsekwentny: albo wszystkie przypisy na dole strony, albo wszystkie na końcu rozdziałów, albo krótkie przypisy na dole strony i aneksy na końcu pracy.

Pamiętaj ponadto, że jeśli badasz jednolite źródło - dzieło jednego autora, diariusz, zbiór rękopisów, listów lub dokumentów - możesz w prosty sposób uniknąć przypisów, zamieszczając na początku pracy wykaz skrótów, umieszczanych w tekście w nawiasach po każdym cytacie lub odwołaniu do danego źródła, z numerem strony lub dokumentu. W kwestii cytowania klasyków wróć do rozdziału 111.2.3 i trzymaj się opisanego tam uzusu. W pracy na temat autorów średniowiecznych, których dzieła zostały opublikowane w Patrologii Migne’a, unikniesz setek przypisów umieszczając w tekście w nawiasie skrót tego typu (PL, 39, 231). W ten sam sposób postępuj odsyłając do tabel, ilustracji vv^f tekście lub w aneksie.

V.4.2. System: cytat-przypis

Rozważmy teraz użycie przypisu jako metody wprowadzania wskazówek bibliograficznych. Jeśli w tekście omawiasz jakiegoś autora lub cytujesz fragmenty jego dzieł, w przypisie zamieszczasz odpowiedni zapis bibliograficzny. Ten system jest bardzo wygodny, ponieważ, jeśli przypis znajduje się na dole strony, czytelnik wie natychmiast, do jakiego dzieła jest odsyłany.

Postępowanie to wiąże się jednak z powtórzeniami, bo dzieła cytowane w przypisie muszą się następnie znaleźć w bibliografii załącznikowej (wyjąwszy nieliczne przypadki, np. gdy w przypisie cytowana jest książka, która nie ma wiele wspólnego z tematem pracy; sam przypis wystarczyłby gdyby np. w pracy z astronomii zdarzyło mi się zacytować „fAmor che muove il sole e faltre Stelle”¹).

Nawet jeśli wszystkie cytowane dzieła pojawiają się w przypisach, nie oznacza to, że zbędna staje się bibliografia załącznikowa

¹ Dante. Raj, XXXIII, 145: „Miłość, co gwiazdy porusza i słońce" (tłum. A. Świderska) - ostatni wers lioskiej Komedii Dantego; przyp. tłum.

1

Stwierdziwszy użyteczność przypisów, sprecyzujmy, że. jak wspominają także Campbell i Ballou [op. cit., s. 50), „przypisy należy wprowadzać z wyczuciem. Trzeba uważać, by nie przenosić do przypisów informacji ważnych i znaczących; zagadnienia odnoszące się bezpośrednio do tematu i kluczowe informacje powinny pojawiać się w tekście głównym”. Z. drugiej strony, jak powiadają ci sami autorzy (ibidem) „obecność każdego przypisu na dole strony musi być uzasadniona". Nic nie jest bardziej irytujące od przypisów niewnoszących nic ważnego dla wywodu prowadzonego w tekście, umieszczonych tylko dla większego wrażenia.