CCF20090212069

Rysunek 6a. Stany umysłu szympansa, który dostrzega i interpretuje sygnał wyrażony gestem przez innego osobnika: najpierw spostrzeżenie gestykulującego partnera, następnie wyobrażenie sobie, co partner teraz zrobi. Pojęcie „ja” jest w tej konceptualizacji nieobecne.

Rysunek 6b. Stany umysłu dziecka, które dostrzega i interpretuje symbol językowy: najpierw dziecko rozumie, że partner chce, by podzielało z nim uwagę, następnie wyobraża sobie owo podzielanie. Podzielanie uwagi oznacza, że obydwaj uczestnicy zwracają uwagę na ten sam przedmiot oraz na wzajemną uwagę w stosunku do tego przedmiotu. Własne „ja” dziecka konceptualizowane jest tutaj w taki sam sposób jak partner interakcji.

uczestników. W takim ujęciu tylko dziecko, które zdaje sobie sprawę z intencjonalnych stanów innych wobec niego samego - a ściślej wobec jego własnych stanów intencjonalnych - może zrozumieć intencję komunikacyjną. Można przedstawić to graficznie, odróżniając sytuację dziecka od sytuacji szympansa, który nie jest w stanie rozumieć intencji komunikacyjnych. Rysunek 6a przedstawia doświadczenie szympansa, który widzi sygnał uniesienia ręki przez innego osobnika. Szympans najpierw widzi „uniesienie ręki”, po czym, opierając się na uprzednich doświadczeniach z tym sygnałem, tworzy oczekiwania co do tego, co nastąpi po nim. Rysunek 6b przedstawia doświadczenie dziecka w sytuacji, kiedy właściwie rozumie ono dokonywaną przez dorosłego językową próbę zwrócenia jego uwagi na obiekt zewnętrzny. Rysunek po lewej stronie przedstawia dziecko spostrzegające siebie z zewnątrz jako uczestnika interakcji, w której dorosły próbuje zwrócić jego uwagę na obiekt X. Rysunek po prawej przedstawia dziecko, które w sposób właściwy reaguje na propozycję dorosłego, czego rezultatem jest podzielanie z nim uwagi wobec X (obaj uczestnicy zwracają uwagę zarówno na obiekt, jak i na fakt, że każdy z nich zwraca na niego uwagę).

NAŚLADOWANIE Z ODWRÓCENIEM RÓL I INTERSUBIEKTYWNOŚĆ

Kiedy dziecko jest już w stanie rozumieć intencje komunikacyjne innych osób, musi nauczyć się korzystać z owego zrozumienia, by aktywnie posługiwać się nowo nabytymi wyrażeniami języka. Zachodzi tu proces uczenia się kulturowego, a ściślej mówiąc, uczenia się przez naśladowanie. Proces uczenia się przez naśladowanie jest jednak inny w przypadku uczenia się posługiwania symbolami w celach komunikacji niż w przypadku uczenia się pozostałych typów działań intencjonalnych. Jeśli na przykład

141