CCF20090212126

METAPOZNANIE I REDESKRYPCJA REPREZENTACJI

Zarówno w fizycznej, jak i w społecznej domenie rozwoju poznawczego, wymieniłem kilka rodzajów dyskursu, które umożliwiają dzieciom zrozumienie i przyjęcie nowych perspektyw wobec sytuacji. Trzecim ważnym typem dyskursu był metadyskurs refleksyjny, który polega na tym, że ktoś komentuje lub ocenia wyrażone w języku myśli czy przekonania swego rozmówcy (często dzieje się to w sytuacjach instruktażu). Jednak ten rodzaj dyskursu ma jeszcze inne zastosowanie, o którym wcześniej jedynie wspomniałem, a o którym chciałbym teraz napisać więcej, gdyż odgrywa on szczególną rolę w rozwoju poznawczym w okresie przejścia od poznania wczesnodziecięcego do bardziej dojrzałego. Otóż proponowano (np. Wygotski, ale także inni teoretycy) pogląd mówiący, że dzieci inter-nalizują dyskurs, w którym dorośli instruują je lub regulują ich zachowanie (internalizacja oznacza tu uczenie się kulturowe, czyli przez naśladowanie). Proces ten umożliwia dziecku refleksję i analizę swych własnych myśli i przekonań w podobny sposób, jak robił to dorosły w dyskursie. W efekcie powstają mechanizmy samoregulacji i metapo-znanie, które można zaobserwować już w końcu okresu wczesnego dzieciństwa i które przejawia się także w procesie redeskrypcji reprezentacji, prowadzącym do powstania dialogowych reprezentacji poznawczych.

SAMOREGULACJA I METAPOZNANIE

Na całym świecie uważa się, że dzieci między piątym a siódmym rokiem życia wchodzą w nowy okres rozwoju. Niemal wszystkie społeczeństwa, w których istnieje zinstytucjonalizowane szkolnictwo, rozpoczynają je właśnie w tym okresie. Dzieci w tym wieku często zaczynają mieć nowe obowiązki (Cole i Cole, 1996). Powodem tego wzrostu zaufania dorosłych do dzieci jest w dużej części pojawiająca się i umacniająca zdolność do intemalizowania przez dzieci różnych rodzajów reguł, które przekazują im dorośli, oraz do przestrzegania ich nawet pod nieobecność dorosłego, czyli, inaczej mówiąc, coraz większa zdolność dzieci do samoregulacji. Innym powodem jest to, że dzieci w tym wieku potrafią już rozmawiać o swoim własnym rozumowaniu i działaniach związanych z rozwiązywaniem problemów, dzięki czemu są znacznie bardziej podatne na edukację. Oznacza to, że dzieci stają się zdolne do pewnego rodzaju szczególnie użytecznego metapoznania.

Nie chciałbym zagłębiać się tu w przegląd bardzo obfitego piśmiennictwa z dziedziny rozwoju i edukacji. Przedstawię tylko niektóre ważniejsze dziedziny procesów meta-poznawczych, w jakie angażują się dzieci pod koniec okresu wczesnodziecięcego:

•    Zaczynają uczyć się i przestrzegać reguł, które przekazują im dorośli w celu rozwiązania problemów intelektualnych, i robią to w sposób względnie samodzielny (samore-gulacja) (Brown i Kane, 1988; Żelazo, 2000).

•    Zaczynają regulować swoje własne zachowanie, posługując się regułami społecznymi i moralnymi, w celu hamowania niepożądanych zachowań, kierowania interakcjami społecznymi i planowania przyszłych działań (Pałin-csar i Brown, 1984; Gauvain i Rogoff, 1989).

•    Zaczynają aktywnie sprawdzać wrażenie, jakie robią na innych ludziach, oraz angażują się w działania kierujące wywoływanym wrażeniem, co wskazuje na to, że potrafią wyobrazić sobie, jaki obraz ich osoby mają inni ludzie (Harter, 1983).

•    Zaczynają rozumieć i posługiwać się zdaniami złożonymi, w których pojawiają się określenia stanów umysłowych, takie jak „Ona myśli, że ja myślę X” (Pemer, 1988).

255