CCF20090212137

stawowych zdolności poznawczych, takich jak pamięć, planowanie, rozumowanie przestrzenne czy kategoryzacja. Gra mogła ewoluować tylko dlatego, że owe zdolności już istniały. Jednak jest ona odpowiedzialna za zwrócenie podstawowych procesów poznawczych w nowym kierunku, co pomaga stworzyć nowe i bardzo specjalistyczne zdolności.

Według mnie, język i matematyka są takimi zdolnościami poznawczymi jak szachy: są produktem rozwoju historycznego i ontogenetycznego, posługują się zastanymi zdolnościami poznawczymi - takimi, które są wspólne dla wszystkich naczelnych, i takimi, które właściwe są tylko człowiekowi. Łatwiej to stwierdzić w przypadku matematyki, dlatego że podobnie jak w przypadku szachów: a) można prześledzić większą część rozwoju historycznego matematyki współczesnej przez ostatnie 2000 lat; b) w wielu kulturach używa się jedynie bardzo prostych działań matematycznych, takich jak różne procedury liczenia; c) w kulturach, w których używa się złożonych systemów matematycznych, nie są one używane przez wszystkich -wiele jednostek posługuje się tylko niektórymi prostymi procedurami. Fakty te ograniczają teoretyczne możliwości wyjaśniania, tak że zwolennicy modulamości mogą postulować jedynie istnienie „modułu matematycznego” zawierającego bardzo podstawowe pojęcia ilościowe. Jednak w przypadku języka: a) wiemy bardzo niewiele o jego historii (jedynie niedawna historia zaledwie kilku języków została spisana); b) złożone systemy językowe występują we wszystkich kulturach; c) wszystkie normalnie rozwijające się dzieci we wszystkich kulturach mają równoważne zdolności językowe. Jasne jest więc, że język różni się od szachów i matematyki, jednak powód tej różnicy nie jest wcale oczywisty. Być może proces historycznego rozwoju języka z jakiegoś powodu rozpoczął się jako pierwszy - powiedzmy około 200 tys. lat temu, w początkowym okresie ewolucji człowieka współczesnego - i w związku z tym osiągnął

złożoność bliską językom współczesnym, zanim zaczął się proces ich dywersyfikacji. Jeśli chcemy powołać się na kolejność nabywania umiejętności w ontogenezie jako na wskaźnik złożoności poznawczej, to powinniśmy zauważyć, że dzieci zaczynają posługiwać się złożonymi formami języka naturalnego dużo wcześniej, niż opanowują matematykę czy grę w szachy. Być może powodem, dla którego język jest pod względem poznawczym bardziej pierwotny, jest to, że jest on tak bezpośrednim przejawem zdolności symbolicznych człowieka, które wywodzą się w prostej linii z działań wymagających wspólnej uwagi i czynności komunikowania. Te zaś wypływają z rozumienia innych jako istot intencjonalnych. Zatem język, choć jest zdolnością wyjątkową, nie jest aż tak wyjątkowy, jak mogłoby się wydawać.

Proponowane przez mnie wyjaśnienie tego, w jaki sposób jedna poznawcza zmiana przystosowawcza mogła doprowadzić do takich różnic między poznaniem człowieka a reszty naczelnych, opiera się na idei, że ta jedna zmiana umożliwiła cały zbiór ewolucyjnie nowych procesów, a mianowicie procesów socjogenezy. Działają one bardzo efektywnie i na dużo krótszej skali czasu niż ewolucja biologiczna. Być może ta jedna nowość zmieniła sposób interakcji między ludźmi, a następnie, w wyniku wielu zmian dziejących się w czasie historycznym, owe nowe sposoby interakcji przekształciły takie podstawowe zjawiska świata naczelnych, jak komunikacja, dominacja, wymiana czy eksploracja, w ludzkie instytucje kulturowe, takie jak język, rząd, pieniądze i naukę, bez konieczności zajścia dodatkowych zmian genetycznych. Transformacje te, przebiegające w różnych dziedzinach ludzkiej działalności, na skutek tej jednej zmiany adaptacyjnej nie były oczywiście natychmiastowe. Na przykład, ludzie komunikowali się ze sobą w złożony sposób, zanim zaczęli rozumieć siebie nawzajem jako istoty intencjonalne. Potrzeba więc było całkiem długiego czasu - prawdopodobnie wielu generacji - aby nowe rozumienie innych

277