ksiazka 20036

tylko dla litoratury ogólno), takich jak na przykład sonet, elegia czy trago dla, co skłania do refleksji nad jej odrębnością gonologiczną.

Problematyka, której dotykamy. Jost dość kłopotliwa, gdyż literatura dlii dzieci, szczególnie młodszych, z natury swój jost synkrotycznft w obrębie wyznaczników rodzajowo-gatunkowych, a zatem o klasyfikacji gatunkowo) decydować powinion konkretny tekst literacki, nior/adko typizowany w oparciu o dominantę formalną. Istnieją wprawdzlo takio gatunki, których kod gonetyczny jest wyrazisty, a wyróżniki strukturalno są na tyle przejrzysto, żo rozpoznnnio gatunku nlo sprawia trudności, pik na przykład kołysanka (sytuacja usypiania dziecka, zaśpiewy, powtórzenia itp.) czy zgadywanka (pytanio - odpowiedź jako clomonty konslruująco wiorsz), bądź tez baśń, gdzie formuły inicjalne i finalno tworzą swoisto ramy gatunkowo, zaś fabuła pr/osiąknięln jest cudownością. jodnnkZo nawet w obrębio tych odmian mamy do czynienia z przonlkonlom się wyznaczników gatunkowych, a więc tym samym z nieustanną owolucją form

Równologlo istniojo obszar tekstów, któro lamią reguły gatunkowo (np. baśń poetycka), a krzyżowanie się postaci gatunkowych każdorazowo tworzy nową jakość gcnologiczną Zjawisko to w odnioslonlu do literatury „uniwersalno)' scharakteryzował w obszernej rozprawie naukowej Ironousz Opacki^{1 2}, natomiast pisarka i zarazom badaczka literatury „czwartej', Joanna Papuzińska, ujęła jo w niezwykle obrazowy sposób, pisząc szkatułki gatunkowo nlo są już tak szczelno i honnotyczno jak nlogdyś. Ich ściany i zamki zostały /yowaźnio nadwątlono przoz różno dowialno i anomalne zjawiska litorockio⁵

Gdyby to „nlogdyś' odniość do literatury dziecięcej w XIX stulociu. nlo ulega wątpliwości, źo „szczolność' takich odmian piśmienniczych, jak: rozmówka, powiastka czy bajeczka, a więc form zdocydowanio pod-porządkowanych dydaktyzmowi, była duża. Poczynając od drugioj połowy togo wieku wzorców litornturzo dziocięcej dostarczała literatura dla dorosłych, zarówno w zakrosio tematów, idei. jak i gatunków. Wtedy to na przykład rozwinęły się różno odmiany powiości dia młodego odbiorcy (np. historyczna, społeczno-obyczajowa), wpisujące się w foimulę prozy tondoncyjnej. nastawiono) na wyraźno cole wychowawczo. I tu

Iilkżo można mówić o - przynojmnioj umiarkowanej - .szczelności" gn-lunkowoj. Zacieranie się różnic formnlno-slruklurnlnych poszczególnych gatunków nasiliło się w naszym stuleciu, kiedy obio litoratury, tj .d/ujcięco" i .dorosła" zaczęły się do siebie zbliżać, podejmowali jo ci nami pisarze i coraz powszcchniojszy stawał się postulat dwuadreso-WOŚci tokstów dziecięcych, któro tym samym zyskiwały wymiar uniwersalny

Sg toż i inno \)f/.yczyny takiego stanu rzoczy. Tkwili OHO zarówno w przeobrażeniach samej literatury, jak i wyrastają z nowej sytuacji kul lurowoj Współczosno dziecko od pierwszych lat życia wrasta bowiem w kulturę medialną, która zaciera granice wieku odbiorcy, powodując tym samym przyspioszonie rozwoju osobowego i poszorzonlo jego kompetencji odbiorczych Przokozy modialno, swobodnio przekraczające sztywno ramy formnlnogatunkowo i wymagająco odbioiu wiolo-zmysłowego, oswajają młodego odbiorcy z tym, co nowo i co wymyka się z usankcjonowanych tradycją modeli.

Wszystko to sprawia, żo znacznie łatwiej mówić o funkcjach i kategoriach literatury .czwartej*, niŹOli o gatunkach, co nie oznacza, żo tej problematyki nio podejmowano Rospektowaną do dzisiaj typologię gatunkową w odniosloniu do poezji dziocłęcoj oraz słownego folkloru dzlo-• lęcogo przeprowadził Jerzy Cioślikowski³ Przywołajmy ją w ujęciu uschomatyzownnym:

Wmze dla dziocl

A^

kołysanka

l>ajoczka

liryczna

magiczna

narracyjna

dramatyczna

manualna

A

wyliczanka zgadywanka

99

1

   Por l Opadu Krzyżowania się postna gatunkowych jako wyznacznik owohtcji

\w.\ Problomy toorit ktoratury, pod rod H Matkiowic/n. t 1 Wrocław 1087. przedruk pl Royal Gotuos (w.) Modom Gonro Ihcory od Dy Oav>d Duli, w sieni longmnn Cnticol Kondora. Ldmborough 2000

2

   J PnpuziOskn Jak czytaliśmy braci S .GuWwor* 2000. nr 1.»8

3

J Ciołkowski Literatura ipodktillurn . op cii. togo/ Utorntumozobnn. op. cii