CCI00186

432 Anglia XVII wiek

szlachcica w jego przeciętnych warunkach. Teraz zaś ogłosiłem te moje przypadkowe myśli w tej nadziei, że choć są one dalekie od tego, by utworzyć w tym przedmiocie traktat kompletny lub taki, w którym by każdy mógł znaleźć to, co jest stosowne dla jego właśnie dziecka, to jccfyak mogą one dać nieco nikłego światła tym, których niepokój o ich drogie maleństwa tak bardzo ośmiela, że odważają się radzić się w wychowaniu swych dzieci raczej swojego własnego rozumu niż polegać w zupełności na starym zwyczaju.

ENCYKLOPEDIA

albo

SŁOWNIK ROZUMOWANY

• •........•

NAUK,

SZTUK I RZEMIOSŁ

zebrany z najlepszych autorów

a szczególnie ze słowników angielskich Chambcrs'a, d' Harris'a, de Dychę i in.

PRZEZ STOWARZYSZENIE LUDZI NAUKI

Uporządkowany i wydany przez Pana Diderot, a jeśli chodzi o część matematyczną przez Pana d'Alcmbert, z Paryskiej Akademii Królewskiej Nauk i z Berlińskiej Akademii Królewskiej

W PARYŻU

u księgarzy: Briasson'a, Davida Starszego, Le Breton'a (przywilej królewski z 1746 r.), Duranda.

Encyklopedyści byli "stowarzyszeniem ludzi pióra" (ludzi wiedzy), powołanym do napisania Encyklopedii. Naczelnym redaktorem byl Denis Diderot (1713 - 1784), "wielki wychowawca mieszczaństwa" w przededniu Rewolucji Francuskiej 1789-99. Prace rozpoczęły się w 1745 r, tom l. wyszedł drukiem w 1751 r., zaś 28. - ostatni w 1772 r. (Encyklopedia obejmowała jeszcze 4 tomy Dodatku, wydanego bez udziału Diderota). Dzieje tych 27 lat to do dziś pasjonująca historia drukarzy, subskrybentów (4 tvs.), francuskiej elity intelektualnej (ponad 50 osób współpracowało przy redagowaniu haseł) i bezpardonowej walki wydanej "zabobonnikom, fanatykom, nieukom, szaleńcom, podlecom i tyranom" (list Diderota do Woltera z 29 IX 1762 r.). Pod wpływem jezuitów w latach 1752 i 1759 zabroniono dalszego jej wydawania, mimo to dzieło doprowadzono do końca.

Znakomity matematyk i uczony Jean Le Rond d'Alembert (1717 - 1783) w Rozprawie wstępnej wydawców [Encyklopedii] przedstawia hierarchię i łączność wiadomości ludzkich oraz określa podstawowe zasady każdej nauki i umiejętności. Daje więc pogląd na charakter Encyklopedii. DAlcmbert dzieli wiadomości na: uzyskane wprost - za pomocą zmysłów oraz na rozumowe, będące wynikiem myślenia. Wychodząc z zasad sensualizmu, przypisującego początek poznania zmysłom, daje przegląd powstawania i rozwoju poszczególnych nauk. Przegląd ten jest na ogół teoretyczny, brak mu podstawy historycznej. Klasyfikację nauk przyjmuje za Franciszkiem Baconem (1561 - 1626), który w "drzewie encyklopedycznym" (w dziele De dignitate et augmentis scientiaruni) dzielił nauki na historyczne - ich źródłem jest pamięć; na doktrynalne - pochodzące z rozumu; na poetyckie, czyli płynące z wyobraźni. DAlembcrt poszerza ten schemat o wielki dział "umiejętności i rzemiosł" oraz podkreśla znaczenie matematyki jako nauki samodzielnej. Następnie przedstawia rozwój wiedzy od czasów Renesansu, nic pomijając literatury i sztuki. Encyklopedia odegrała ogromną rolę wychowawczą w epoce Oświecenia.

Przedruk artykułu o tolerancji za: Encyklopedia. Przełożyła i przypisami opatrzyła Ewa Rzadkowska. Wstęp Jana Kolta. Wrocław 1952.

Źródło: [42, s.247 - 252]