CCI00183

426 Anglia XVII wiek

glupsżymi lub gorszymi. Mówię to dlatego, ażebyś wtedy, kiedy będziesz zastanawiał się nad wychowaniem swego syna i rozglądał się za nauczycielem lub opiekunem, nie myślał (jak to się zwykle dzieje) jedynie o łacinie i logice. Do wykształcenia należy dążyć, ale na drugim miejscu, jako do rzeczy służącej do osiągnięcia większych zalet. Wyszukaj kogoś, kto by wiedział, jak w sposób roztropny ukształtować jego o-byczajc; oddaj go w takie ćęce, gdzie byś mógł, o ile to tylko możliwe, zabezpieczyć jego niewinność, żywić i pielęgnować dobre, delikatne poprawiać, a wypleniać w nim wszelkie zle skłonności i szczepić w nim dobre nawyki. To jest główny punkt, a skoro o tc się postarasz, można na dodatek ubiegać się o wiedzę, i to, jak sądzę, za bardzo niską cenę za pomocą metod, które można obmyśleć.

148. Kiedy chłopak potrafi mówić, jest to czas, w którym należy zacząć uczyć go czytać. Co do tego jednak pozwól mi podkreślić znowu rzecz, o której można bardzo łatwo zapomnieć, a mianowicie, że należy bardzo troskliwie baczyć, aby mu nigdy nie robić z tego obowiązkowego zajęcia i aby nigdy nie uważał tego za przymusowe zadanie. Jak powiedziałem, już od kołyski z natury kochamy wolność i dlatego mamy odrazę do wielu rzeczy dlatego tylko, że się je nam narzuca. Zawsze droga mi była myśl, że naukę można by dla dzieci uczynić zabawą i rozrywką i że można by je doprowadzić do tego. by pragnęły, aby je uczono, gdyby im to przedstawiono jako rzecz zaszczytną, jako wyróżnienie, przyjemność i rozrywkę lub nagrodę za wykonanie czegoś innego i gdyby ich nigdy nic łajano i nie karcono za zaniedbanie w tym względzie. [...]

Dla nauczenia dzieci alfabetu przy zabawie można sporządzić kartki i zabawki z wyrytymi na nich literami i można wynaleźć dwadzieścia innych sposobów odpowiednich dla ich szczególnego usposobienia, aby w ten sposób uczenie uczynić dla nich rozrywką.

|...| Przymuszanie i przykuwanie ich do książek w wieku, który nic nadaje się do wszelkiego takiego skrępowania, było, o czym nic wątpię, przyczyną, że wielu znienawidziło książki i naukę na cale swe późniejsze życic [...].

156. Kiedy dzięki tej delikatnej metodzie chłopiec zacznie czytać, należy mu dać do rąk jakieś łatwe, przyjemne książki, odpowiednie dla jego rozumienia, przy których rozrywka, jaką w nich znajdzie, może pociągnąć go i wynagrodzić za trud czytania, a jednak nie takie, które by mu nabiły głowę zupełnie bezużytecznymi bredniami lub wpoiły weń zasady występne lub głupie. Uważam za najlepsze do tego celu bajki Ezopa," te bowiem będąc opowiadaniami zdolnymi do zabawienia i rozerwania dziecka, mogą jednak podsunąć pożyteczne uwagi człowiekowi dorosłemu, a jeśli pamięć dziecka zatrzyma je na cale życie późniejsze, nie będzie żałował, że je tam znajdzie wśród dojrzalszych myśli i poważnych zajęć. Jeśli jego Ezop będzie miał obrazki, będzie go to o wiele bardziej bawiło i zachęcało do czytania, gdyż niesie to z sobą rozszerzenie wiadomości. Dzieci bowiem słuchają bez pożytku i bez żadnego zadowolenia opowiadania o widzialnych przedmiotach, skoro nie mają o nich żadnego pojęcia (idei); tych bowiem pojęć nie można utworzyć na podstawie słów, ale na podstawie samych rzeczy lub ich obrazów. I dlatego sądzę, że skoro tylko dziecko zacznie sylabizować, należy do-

11. Ezop - bajkopisarz grecki, rzekomo współczesny Siedmiu Mędrcom, czyli z VI w. p.n.e. Około roku 1300 bizantyński pisarz Masimus Planudes sporządził szkolne wydanie bajek. Dzieło Ezopa było źródłem natchnień wszystkich późniejszych bajkopisarzy, np. Lafontaine'a, Krasickiego - przyp. red.

starczyć mu, o ile tylko można znaleźć, obrazów zwierząt z wydrukowanymi na nich nazwami, które równocześnie będą zachęcały je do czytania i dostarczą mu tematu do stawiania pytań i zdobywania wiadomości. [...]

160.    Kiedy dziecko potrafi dobrze czytać po angielsku, będzie pora rozpocząć z nim naukę pisania. [...]

161.    Kiedy dziecko potrafi dobrze i szybko pisać, uważam za rzecz stosowną nie tylko w dalszym ciągu ćwiczyć jego rękę w pisaniu, ale rozszerzyć dalej posługiwanie się nią także do rysowania, rzeczy bardzo pożytecznej dla szlachcica w wielu okolicznościach, szczególniej zaś w podróży, ponieważ często pomaga człowiekowi w kilku liniach, składnie razem zebranych, wyrazić to, czego na piśmie cały arkusz papieru nie byłby w stanie przedstawić i uczynić zrozumiałym. [...]

Nie zamyślam robić z twego syna skończonego malarza; doprowadzenie tu do jakiegoś choćby znośnego poziomu wymagałoby więcej czasu, niż go może oszczędzić miody szlachcic kosztem innych postępów większej wagi. Sądzę jednak, że tyle znajomości perspektywy i umiejętności rysowania, aby mu to umożliwiło znośne przedstawienie na papierze wszystkiego, co widzi, z wyjątkiem twarzy, może nabyć w krótkim czasie, szczególnie jeżeli ma do tego zdolności; gdzie ich bowiem brak, lepiej pozwolić mu spokojnie pominąć tę dziedzinę, niż męczyć go nimi bez żadnego pożytku [... |.

162.    Skoro tylko chłopak potrafi mówić po angielsku, czas już uczyć go jakiegoś innego języka; nikt też o tym nic wątpi, gdy jest mowa o języku francuskim. A to z tej racji, że ludzie są przyzwyczajeni do należytej metody uczenia tego języka przez wpajanie go dziecku za pomocą ciągłej rozmowy, a nic za pomocą reguł gramatycznych. Języka łacińskiego można by z łatwością nauczyć tą samą metodą, gdyby opiekun chłopca, stale z nim przebywając, nic mówił do niego inaczej i gdyby kazał mu odpowiadać ciągle w tym właśnie języku. Ponieważ jednak język francuski jest językiem żywym i częściej się go używa w mowie, należy go najpierw uczyć lak, aby giętkie jego organa mowy mogły przywyknąć do należytego wydawania owych dźwięków i aby chłopak przyzwyczaił się dobrze wymawiać język francuski, co jest tym trudniejsze do wykonania, im bardziej się to odwleka. [...)

164. Łacinę uważam za bezwzględnie konieczną dla szlachcica i istotnie zwyczaj, który bierze górę nad wszystkim, uczynił ją tak niezbędną częścią wychowania, że pędzi się do niej i każe się poświęcać na nią wiele przykrych godzin swego drogiego czasu tym dzieciom, które raz wyszedłszy ze szkoły nigdy już w życiu więcej nic będą miały z nią do czynienia. Czyż może być coś bardziej śmiesznego niż to, żeby ojciec trwonił swoje pieniądze i czas swego syna, zasadzając go do nauki Rzymian, gdy w tym czasie przeznacza go do handlu, przy którym, nie używając zupełnie łaciny, nie omieszka zapomnieć tej odrobiny, jaką wyrósł ze szkoły, i której, można się założyć 10 na 1, nienawidzi za złe traktowanie, jakie na niego ściągnęła.

Czyż można by uwierzyć, gdybyśmy na każdym kroku wśród nas nie mieli tego przykładów, że zmusza się dziecko do uczenia się początków języka, którego nie będzie używało w ciągu całego swego życia w tym zawodzie, do jakiego jest przeznaczone, i że w ciągu całego tego czasu zaniedbuje się naukę porządnego pisania i robienia rachunków, co jest bardzo pożyteczne we wszystkich okolicznościach życia, a przy większości rzemiosł bezwzględnie konieczne. Chociaż jednak tych umiejętności wymaganych