DSC00468

50 Część I. Immunologia ogólna

Tabela 3.1 Schamal zapalania

Czynniki wywołująca	Mechanizm	Reakcje	Następstwa
uraz mechaniczny	tworzenie klnln I substancji P	miejscowe: obrzęk, ból	pobudzenie układu adrenergicznego, wytwarzanie cytokin
reakcje antygen - przeciwciało	uczynnienie dopełniacza i komórek zapalenia	ogólne i miejscowe	wytwarzanie kinln I cytokin
alergeny	udział mastocytów	narządowa eozynoflll, IgE	rozszerzenie naczyń skurcz oskrzeli,
			zmiany skórne

zjawiła się bardzo wcześnie w procesie rozwoju gatunkowego, zależy od wielu czynników humoralnych, jak i komórkowych i kodowana jest przez wiele genów. Jest to więc proces złożony, wieloczynnikowy, na który składa się współistnienie i współdziałanie aktywatorów i inhibitorów. Pozwala to na precyzyjną regulację odpowiedzi na różne czynniki uszkadzające lub drażniące pochodzenia zewnętrznego lub wewnętrznego. Zasadniczy schemat reakcji zapalnej, niezależnie od czynnika wywołującego jest stały (lab. 3.1), różnice leżą w nasileniu i rozległości procesu.

Ostra faza zapalenia

Zapalenie rozpatrywane być może jako zjawisko zachodzące w dwu fazach: ostrej i przewlekłej. Faza ostra trwa sekundy - minuty (godziny do ok. I0), faza przewlekła to dnie - tygodnie, p nawet miesiące. W tkankach objętych takim procesem dochodzi do masowej produkcji mediatorów zapalenia, rozszerzenia naczyń krwionośnych i wzrostu ich przepuszczalności, przechodzenia poza naczynia wody, soli mineralnych, białek o malej masie cząsteczkowej. W wyniku działania mediatorów zapalenia i czynników chcmotaktycznych następuje pobudzenie komórek wczesnej fazy zapalenia - neutrofili i czynne przechodzenie ich do dokładnie ograniczonych tkankowych lub narządowych ognisk zapalenia.

Faza ostra zapalenia, zwana też zapaleniem ostrym następuje bezpośrednio po zadziałaniu bodźca i uczynnieniu kilku procesów, do których zaliczyć można uwalnianie histaminy, uczynnianie układu kininotwórcze-go, wytwarzanie metabolitów kwasu arachi-donowego. W końcowej części tej fazy zostaje pobudzona produkcja cytokin zapalnych. Kininy (bradykinina i kalidyna) są najszybciej powstającymi mediatorami, poprzez swoiste receptory działają na komórki mięśni gładkich powodując ich rozszerzenie, podrażniają receptory nocyceptywne wywołując uczucie bólu; w wyniku działania na komórki śród-błonka naczyń następuje wzrost przepuszczalności oraz pobudzenie produkcji cytokin zapalnych. W tym samym czasie z wewnątrzkomórkowych zapasów komórek tucznych uwalniana jest histamina i inne mediatory, w które natura obficie wyposażyła te komórki. W wyniku tego w przeciągu kilku do kilkunastu sekund następuje szereg zmian biochemicznych i czynnościowych. Uwolnione kininy rozszerzają naczynia krwionośne i podrażniają receptory nocyceptywne (bólowe). Ból jest naturalnym sygnałem ostrzegawczym, nakazem wycofania się, ucieczki, lub ochrony, a także jest odpowiedzielany za generację mediatorów zapalenia. W zwojach obwodowych pobudzonych nerwów czuciowych następuje produkcja substancji P, jednego z silniejszych mediatorów zapalenia, W wyniku jej działania dochodzi do rozszerzenia i wzro-siu przepuszczalności naczyń krwionośnych. Równolegle biegnący enzymatyczny proces fibrynolizy powoduje rozpuszczenie złogów fibryny i udrażnianic naczyń, a jednocześnie peptydowe produkty degradacji fibryny nasilają działanie na naczynia czynników relaksujących, ułatwiają powstawanie obrzęków, wzrostu przepuszczalności naczyń.

Kininy

Szczególną rolę w fazie ostrej zapalenia pełnią kininy: bradykinina i kalidyna zarówno w regulacji przepływu krwi, jak i aktywacji komórek odczynu zapalnego. Są one hormonami autokrynnymi, które regulują filtrację w klębuszkach nerkowych, wydzielanie potu i śliny. Kininy uwalniane sąz substratu białkowego, kininogenu obecnego wc krwi i płynach tkankowych, w wyniku reakcji proteolitycznych zależnych od esteroproteazy kalikreiny.

Transkrypty genów (mRN A) dla kalikrein znajdują się w większych ilościach w trzustce, śliniankach, śledzionie, przysadce, mięśniach szkieletowych, przewodzie pokarmowym, w śródblonku naczyń krwionośnych źylnych i tętniczych. Mineralokortykoidy i insulina pobudzają ekspresję genów kalikrein nerkowych, hamują ją natomiast glikokortykosterydy, ale nie wpływają one na poziom mRNA dla kalikrein w komórkach. Bardzo wiele różnych procesów głównie proteolitycznych, takich jak krzepnięcie krwi, fibrynoliza, działania enzymów trawiennych, powoduje przejście nieaktywnego kalikreinogcnu w czynny enzym ka-likreinę. Uczynniona kalikreina działa proteolitycznie na białko osoczowe - kimoogen i powoduje enzymatyczne uwolnienie kinin, które chemicznie są pepcydami. Charakteryzuje je 15 sekundowy pól okres trwania, a następnie są one rozkładane przez kininazy i inaktywo-wane (rycina 3.1) [28].

Rycina 3.1 Mechanizm tworzenia kinin i główne kierunki ich działania