DSC02149

chce widzieć, a pomija te fakty czy zdarzenia, które w rzeczywistości miały miejsce. Dobrv obserwator powinien wiernie, a nawet fotograficznie rejestrować obserwowane fakty czy zjawiska. Muszą one być wiernym odbiciem obserwowanej rzeczywistości. Nie może być tak, jak mówi stare powiedzenie, że: .jesteśmy skłonni widzieć raczej to, c2ego oczy nie dojrzą, aniżeli to, co mamy przed oczami".

Niekiedy błędy w obserwowaniu, rejestrowaniu zjawisk i faktów, a nawet w ich interpretowaniu, mają swoje źródło, jak trafnie zauważa W. Beveridge (1960, s. 136), w intelekcie badającego. Są one spowodowane niedoskonałością zmysłów człowieka, np. wadami wzroku, powonienia, słuchu, czucia, nastawienia, które funkcjonują niezależnie od woli obserwującego. Te wady powodują, że obserwatorzy popełniają błędy podczas obserwacji. Znane są liczne złudzenia optyczne figur geometrycznych, zakłócenia w obserwowaniu spowodowane załamywaniem się promieni świetlnych przechodzących przez wodę; doświadczenia przeprowadzone na lekcjach fizyki, polegające na zanurzaniu jednej ręki w gorącej wodzie a drugiej w zimnej, a następnie na zanurzeniu obu rąk w wodne letniej itp. O podobnym złudzeniu starożytny historyk grecki Herodot pisał następująco: „Woda w tym strumieniu jest letnia o świcie. W czasie gdy ranek zapełniał się, jest znacznie zimniejsza: około południa staje się całkowicie zimna i dlatego wtedy podlewają ogrody. Po południu, im później, woda staje się coraz cieplejsza, a o zachodzie słońca znowu jest letnia”. Podane przykłady zaczerpnięte z pracy W. L Bcveridge dowodzą, że na stopień obiektywności obserwacji wpływa bardzo wiele czynników, zarówno zależnych jak i niezależnych od obserwatora.

5. Ważnym warunkiem poprawnie przeprowadzonej obserwacji jest jej selektywność. Trudność w selekcjonowaniu zjawisk wynika z potrzeby jednoczesnego objęcia obserwacją wielu zjawisk, obiektów czy sytuacji interesujących obserwatora. Obserwator musi umieć wybierać i obserwować tylko te, które uzna za najważniejsze. By móc je właściwie selekcjonować, powinien przed przeprowadzaniem obserwacji przygotować wykaz tych osób, zjawisk, czy sytuacji wychowawczych, które mają być przedmiotem obserwacji. Umiejętność obserwowania pożądanych sytuacji jest nierzadko czynnikiem przesądzającym

0    wartości wielomiesięcznego zbierania danych. W tym rozumieniu, każda naukowa obserwacja powinna być „myślącym spostrzeganiem”.

Uwzględnianie podczas obserwacji wymienionych kryteriów może usprawnić i ułatwić jej przeprowadzenie oraz dostarczyć bardziej dokładnych i wiarygodnych informacji niezbędnych do wyciągnięcia wniosków

1    dokonania uogólnień.

2.2. Cechy dobrego obserwatora

Wartość zebranych podczas obserwacji materiałów zależy w dużym stopniu od obserwatora i posiadanych przez niego cech osobowych, jak i znajomości

zagadnień podlegających obserwacji. Nie ulega bowiem wątpliwości, że nauczyciel, który zna uczniów, potrafi dostarczyć znacznie więcej i bardziej dokładnych o nich informacji, niż jakakolwiek inna osoba obserwująca tę samą grupę uczniów po raz pierwszy. Znajomość osób jak i towarzyszących im zjawisk, sytuacji czy form działalności, w których uczestniczą, sprzyjają zbieraniu cennniejszych informacji o osobach obserwowanych, ich cechach osobowych, postawach, zachowaniach, motywach działania jak i o wszelkich innych sposobach postępowania, które im towarzyszą. Sprzyjają także wyselekcjonowaniu tych spośród wielu dających się zaobserwować faktów empirycznych, które umożliwiają udzielenie odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Można powiedzieć, że rolę obserwatora może lepiej pełnić osoba, którą cechuje:

1.    Umiejętność dokonywania selekcji obserwowanych zjawisk i skupiania uwagi na tych z nich, które mają podstawowe znaczenie dla badań, z jednoczesnym pominięciem spraw mniej ważnych;

2.    Zdolność do wiernego przechowywania w pamięci obserwowanych sytuacji i dokładnego odtwarzania tych z nich, które były przedmiotem zainteresowania obserwatora;

3.    Umiejętność wychwytywania, niekiedy bardzo subtelnych i pozornie nieistotnych różnic i zmian w sposobach i metodach działania zachowania obserwowanych, osób, jak i w towarzyszących im zjawisk, zdarzeń, sytuacji, stanów itp.

4.    Bezstronność i obiektywizm wobec wszelkich, zarówno pozytywnych jak i negatywnych zjawisk, sytuacji, zachowań czy sposobów postępowania i działania wobec obserwowanych osób;

5.    Umiejętność kontrolowania własnych emocji, uprzedzeń, nastawień wobec obserwowanych osób, sytuacji, zjawisk, faktów, postępowań itp.;

6.    Zdolność do obserwowania i jednoczesnego rejestrowania bądź zapisywania obserwowanych zjawisk;

Dobry obserwator powinien odróżnić, a następnie odnotować, co faktycznie zaobserwował, a czego i na jakiej podstawie się domyślił. Jest to niezmiernie ważne z punktu widzenia późniejszej analizy zebranego materiału, przy której rzeczą bardzo istotną jest, aby domysły i przypuszczenia nie zostały potraktowane, jako rzeczywiście zaobserwowane (L. Sołoma, 1997, s. 51).

2.3. Rodzaje obserwacji

Istnieje wiele specyficznych technik obserwacyjnych. Nie wszystkie mają zastosowanie w badaniach pedagogicznych. Z tych względów dokonano charakterystyki tych spośród nich. które dają się wyodrębnić ze względu na ich znaczenie dla badań pedagogie.mcii ora/ /e względu na: kontakty obserwatora

159