DSC02354

nolitą i precyzyjną klasyfikację. Jeszcze trudniej jest dokonać precyzyjnego rozdziału metod i technik badawczych. Okazuje się nawet, że niektóre narzędzia badawcze mają rangę metody, np. inwentarze osobowości czy odpowiednie testy psychologiczne, które niekiedy są stosowane również w badaniach pedagogicznych. Stąd też charakteryzując w dalszej części książki poszczególne metody, techniki i narzędzia badawcze nie będziemy przywiązywać wagi do tworzenia jakichś ich dysjunktywnych podziałów. Ich układ nie będzie oparty na jakimś jednym kryterium podziału, lecz będzie tworzony na podstawie różnych kryteriów. Uznajemy bowiem, że ważniejszą sprawą jest prezentacja metod, technik i narzędzi badawczych niż usiłowanie stworzenia jakiejś nowej, oryginalnej klasyfikacji.

2.3. Charakterystyka wybranych metod, technik i narzędzi badawczych

2.3.1. Metody i techniki opisowe (deskryptywne)

2.3.1.1. Obserwacja

Obserwacja jest podstawą wielu badań naukowych, a szczególnie tych, których celem jest stwierdzenie (ustalenie występowania) jakichś cech, faktów, zdarzeń i zjawisk oraz ich opis i interpretacja. Z tego powodu większość metodologów zalicza obserwację do podstawowych metod badań naukowych¹, a część z nich twierdzi, że nie stanowi ona odrębnej metody, lecz jest składnikiem wielu innych metod. Obserwacja rzeczywiście towarzyszy wielu innym metodom badań, a zwłaszcza eksperymentowi, ale nie jest to argument przeciwko uznawaniu jej za samoistną metodę badań. Niektórzy

obserwację traktują niejako drugorzędnie, gdyż zaliczają ją do technik badawczych^{2 3}, a technika w stosunku do metody badań jest -jak wcześniej wykazano - pojęciem podrzędnym.

Nie każda obserwacja może być rzeczywiście uznana za meto-dę badań naukowych. Nie może być z pewnością uznana za taką tzw. obserwacja mimowolna czy potoczna. Dyskusyjne jest również uznawanie za metodę, a nawet technikę badań naukowych obserwacji mających miejsce w procesie badawczym, ale nieudokumentowanym. Nie mamy tutaj na uwadze tzw. obserwacji swobodnej, której istota zostanie przedstawiona w dalszej części tego rozdziału. Obserwacja może być uznana za metodę lub technikę badań tylko wtedy, gdy spełni określone wymagania. Na ogół są one zawarte w jej definicjach lub ich interpretacjach. Według A. Kamińskiego, obserwacja jest [...] czynnością jednostronną, angażuje tylko badającego. którym powoduje dążenie do celowego, planowego^.systematycznego i krytycznego spostrzegania określonych zachowańr-pned-miotów itp.²¹'. J. Pieter opisując istotę metody obserwacyjnej podkreśla, że jej stosowanie nie powinno powodować zmian w badanym zjawisku, co - jak twierdzi - nie jest łatwe do uzyskania, szczególnie w badaniach procesów i zjawisk o charakterze psychologicznym⁴.

W większości spotykanych w literaturze definicji obserwacji ich autorzy akcentują, że powinna ona być czynnością płanowąjjyfc tematyczną. Przykładem mogą być następujące definicje:

Obserwacja jako metoda naukowa jest planowym i systematycznym spostrzeganiem ściśle określonych przedmiotów i zjawisk celem dokonania ich opisu lub charakterystyki (Z. Zaborowski)⁵.

Obserwacja [...] jest to celowa czynność, polegająca na planowym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zdarzeń,

1

J. Pieter Op. cit., s. 74; M. Lobocki: Wprowadzenie do metodologii218.

2

³⁷⁸ T. Pilch: Op. cii., s. 127. Podobne podejście metodologiczne prezentują niektórzy socjologowie, którzy zaliczają obserwację do technik stosowanych w ramach tzw, metody badań terenowych.

3

³⁷¹ A. Kamiński: Metoda, technika, procedura badawcza »• pedagogice empirycznej. W: Metodologia pedagogiki społecznej. Red. R. Wroczyński i T. Pilch. Wrocław-Warszawa--Krakńw-Cdańsk 1974, s. 56.

4

^!n J. Pieter: Op. cit„ s. 76-77.

5

^1,1 Z, Zaborowski: Op. cii., s. 174.