DSC05072

f₀ J' Kochano" ^s^i. Odpraw postow _Sr

oM T 3 (ber wstępu).

RK H\ J,\

c \\\ll

na parnasie literackim. O tym, że cenił go wysoko, sw' gram    /.uy tułów an\ fcimm-.vA. / ^₀|_c| ’‘^{K C/}>' ep,.

nokskt. świadomy zasług poprzednika, dał dowód lektu ^ ^ Reja pisząc:    ^Ur> ^ieł

Szedł nią iuż Rej przed mną, nie bez łaski Boga ! zdobył chwałę skargą, jak przez zawiść braci A w ot swój młodzieniaszek Józef niemal traci,

I ub. gd\ w Palmgcnowcj muzy idąc ślady.

Cnot: występków męskich wskazywał przykłady.

(Elegie, III, 13)

Dodać trzeba, ze obaj poeci mają w swoim dorobku przekła-d> biblijnej księgi Psalmów (dzieli je różnica 30 lat). Porównanie tych dwu wersji dowodzi, że Kochanowski korzystał z dorobku Nagłów iczarina: uży ł jego specyficznego słownictwa (np. „skorupa” zamiast „garnek” w Ps 2), wprowadzał Rejowe nowości translatorskie np. ..spać bezpiecznie” — w Ps 3, „przewrotny” — w Ps 5, „przypuścić” — w Ps 16. „ratować” — w Ps 18 i in ), krótko mów iąc wy korzy stał te w yrazy, które wydały mu się nowe, trafne • bardziej zrozumiałe w porównaniu z wersjami poprzedników Z kolei z wydanego osobno, wierszowanego Psalmu 113 1114 > duiorstwa Okszyca. poeta czarnoleski przejął w iele rymów, a nawet kilka wersów, które tylko nieznacznie zmienił (np. Rejowy „Bodajże tacy byli. którzy je działają, / A owszem ci, co w' nich nadzieję mają” przy brał u Kochanowskiego postać: „Bodaj tak i ci, którzy je działają. A owszem, którzy w nich nadzieję mają”).

W XIX w., walcząc o podtrzymanie tradycji świetności dawnej Poisk . ponownie zainteresowano się twórczością Reja. Adam Mickiewicz ogłosił Żwierciadło „skarbnicą dawnego obyczaju, arcydziełem myśli narodowej, przydatną i pożyteczną lekturą”⁶. Przełom wieków XIX i XX oraz 400. rocznica urodzin (1905) i śmierci (1969) Okszyca przyniosły obfity plon badań filologicz-

* A. Mickiew icz, Kurs pien\szoletm (1840-1841) literatury' słowiańskiej, Paryż 1843 (wykłady 23-24).

wstanie jedynej i jak dotąd niezastąpionej monogra-„ych.w ^tyn1 t_orstwa Aleksandra BrUcknera (Mikołaj Rej. Studium fij pisarza    ₁₉q₅j zaczęto również ponownie wydawać

byn^c~^,u^ wznowienia doczekało się Żwierciadło (dwukrotnie), jego    pigliki, po wojnie Krótka rozprawa, Wizerunk, ostat-

^X'''^ie!jźlZot Józefa i Apocalypsis. zaś w wydaniu fototypicznym

^{O, 0}    ’ pi_erwszy w'ybór pism Mikołaja Reja dla Biblioteki Naro-

^P. ^OS\; nrzveotował Aleksander Bruckner (Pismaprozą i wierszem, RN MO Kraków 1921, wyd. 2 pomnożone Kraków 1926), w la-

. pięćdziesiątych wyszły dwa kolejne tomy: Pisma wierszem ibcz psalmów i pieśni, BN I 151, Wrocław 1954) i Żywot człowieka poczciwego (BN 1 152, Wrocław 1956), obydwa w opracowaniu Juliana Krzyżanowskiego, niniejsze wydanie jest trzecim w serii. Dotąd wydano również pięć innych wyborów pism (zob. Bibliografia).

Pisarz prekursor. Pomimo że Nagłowiczanina charakteryzuje upodobanie do form sprawdzonych (moralitet, spór), to zarazem towarzyszy mu pomysłowość, ciekawość świata i ludzi, śledzenie nowości: idei i tendencji, odwaga w podejmowaniu wyzwań, w końcu pasja dydaktyczna. To spowodowało, że zachowawczy szlachcic ziemianin odkrył dla literatury- nowe miejsca i na długi czas wytyczył jej ścieżki.

Reja ciekawili współcześni i bieżące problemy, interesowało go to, co się czyta, stąd nie może budzić zdziwienia zwrócenie uwagi na renesansowy poemat Palingeniusa. Dzięki Wizerunkowi, pierwszemu polskiemu poematowi dydaktyczno-alegorycznemu, utrwalił się w wierszu prymat trzynastozgłoskowca. W utworze pojawiły się również niespotykane dotąd opisy przyrody, w których operuje się barwą i światłem, oraz opisy zaśw iatów. Krótka rozprawa jest pierwszym z utworów', w którym pełnoprawnym bohaterem stał się chłop. Żwierzyniec wraz z Figlikami jest z kolei pierwszym, obszernym zbiorem epigramatów. Popularna Postylla na długi czas wyznaczyła sposób konstrukcji kazania przeznaczonego do „nauczania domowego". Jeden z największych krytyków