DSCF0539

3.4.1.    Problematyka ta wiąże się z pojęciem stereotypizacjj i roli, jaka ■

wają stereotypy językowe w widzeniu świata (np. końska dawka, zielona h kozacka fantazja). Wyrażenia stereotypowe przekazują określoną wiedzę    ^

razem postawy generalizującej i nieweryfikowalnych sądów. Stereotypowy^ dotyczy często narodowości i zawodów, ale także zwierząt i elementów (zj przyrody (por. np. Quasthoflf 1973; Pisarek 1975; Bartmiński 1985* Bartm-JS Panasiuk 1993).    TM

3.4.2.    Metafory i metonimie

Pewne ogólne uwagi w odniesieniu do języka angielskiego poczynili np. Lakoff i Mark Johnson (1988). W wielu wypadkach sposoby budowania met^ podobne są też w polszczyźnie. Na gruncie języka polskiego metaforami odzwj* ciedląjącymi sposób widzenia świata zajmował się np. Ryszard Tokarski (1990)

3.4.3.    Istotnym zagadnieniem jest też badanie struktury słownictwa, grup^ wanie się jednostek leksykalnych w tzw. pola leksykalno-semantyczne. Bogacą lub ubóstwo pól świadczyć może o znaczeniu danego fragmentu rzeczywistość, dla określonej wspólnoty językowej. Na przykład wielkość pól leksykalno-s&. mantycznych świadczyć może o (dawnej lub obecnej) wadze problematyki (np nazwy pokrewieństw) albo o stopniu poznania danego fragmentu rzeczywistości (np. nazwy w obrębie semantyki w botanice i zoologii). W takim wypadku ko. nieczne jest zaznaczenie, do jakiej odmiany stylistycznej (funkcjonalno-stylj. stycznej) dane słownictwo należy.

3.5.    Etymologia

Badania etymologiczne wnoszączasem istotne informacje do JOS. Analiza pochodzenia wyrazu może wskazywać na te cechy, które wzięto kiedyś pod uwagę jako najważniejsze przy tworzeniu danej nazwy. Odnosić się to może raczej do rekonstrukcji dawnego JOS niż do opisu obecnie istniejącego, tłumaczy jednakże proces formowania się obrazu świata, który może trwać we współczesnym języku.

3.6.    Stylizacje

Zakładamy, że słownictwo środowiskowe i terytorialne (gwarowe) przekazuje różne językowe obrazy świata. W takim ujęciu słowniki poszczególnych gwar czy dialektów są świadectwem zróżnicowanych sposobów widzenia rzeczywistości. Posługiwanie się stylizacjami jest sygnałem dla odbiorcy - widzę świat tak, jak ty, a więc należymy do tej samej grupy, jestem swój ckiop, można do mnie mieć zaufanie. Stylizacja jest jednym ze sposobów sterowania językowym obrazem świata.

Może być też stylizacja na niepoprawność, czyli celowe wprowadzanie form niepoprawnych, np. *umię, *rozumię, *po polskiemu. Może to mieć różne przyczyny, służyć dowcipowi, przedrzeźnianiu, ironii itp. Również zniekształcenia fonetyczne mogą być sposobem określonego (zmienionego) sposobu przedstawienia świata, np. zwężenie samogłosek w wyrazach kobitka, śmiszny. Być może, w odniesieniu do stylizacji mielibyśmy do czynienia z pozorną i krótkotrwałą zmianą JOS.

3.7. Etykieta językowa

Prosty przykład formuł witania w ciągu dnia pokazuje, że w różnych językach świat, a konkretnie kulturowa segmentacja czasu, jest inaczej interpretowany. Polskiemu dzień dobry i dobry wieczór odpowiada angielskie good moming, good afternoon i good evening, czy też niem. Guten Morgen, Guten Tag, Guten Abend - dwóm formułom jednego języka odpowiadają w dwóch innych trzy. Również formy zwracania się po imieniu łub nazwisku są w językach niejednakowe. Na przykład uprzejmość wyrażania po polsku nie nakłada na mówiącego konieczności znajomości nazwiska drugiej osoby - wystarczy posłużenie się zwrotami proszę pani, proszę pana. Pewien stopień zażyłości usprawiedliwia też zwracanie się formąpan(-i) wraz z imieniem, co w innych językach (np. w angielskim, niemieckim) jest niezwykle rzadkie i ma zasięg bardzo ograniczony. Etykietalne formy językowe przekazują specyficzny dla danej wspólnoty językowej sposób widzenia świata, dają pewien obraz grzeczności.

4. Podstawy i zasady empirycznych badań językowego i kulturowego obrazu świata

1)    Badania w ramach językowego obrazu świata i kultury (JOSiK) oparte są na językoznawstwie i na kulturoznawstwie oraz spełniają warunki badań empirycznych. Metody spekulatywne wykluczone zostają z badań w ramach JOSiK.

2)    Przedmiotem badań jest dyskursywny i - szerzej - kulturowy charakter tekstów oraz innych manifestacji znakowych. Przy analizie dyskursu i kultury nie chodzi o specyficzność danego tekstu, lecz o jego zabarwienie dyskursywne, a więc o to, co stanowi jakość rozróżniającą danego tekstu jako manifestacji określonego dyskursu. Interesują nas z tego punktu widzenia tylko te cechy i właściwości, które czynią dany tekst typowym obiektem wypowiedzi danej subkultury lub kultury narodowej. Nie jest istotne tutaj, co konkretny autor ma do powiedzenia swoim szczególnym stylem, sposobem wypowiadania się itp., lecz to, co w konkretnej i jednorazowej wypowiedzi wskazuje na ogólne i typowe cechy dla danej subkultury lub kultury narodowej. Analiza dyskursu postępuje pod tym względem inaczej, niż czyni to tradycyjna nauka o literaturze preferująca badanie tekstów odbiegających od (jakkolwiek definiowanej lub niedefiniowanej) normy.