DSCF1097

PRZEŁOM

i warstwy „ludowe”, czyli „niższe”. Warstwy „wyższe” to była szlachta-ziem iaństwo, do której asymilowafy się elementy nielicznej burżuazji miejskiej i inteligencji pochodzenia niezie-miańskiego. Kultura uznawana za narodową była historycznym produktem szlachty. Dwór szlachecki i jego ideologia dostarczały tematyki i atmosfery literaturze, wyznaczały jej treści filozoficzne. Prawda, że od drugiej połowy wieku XIX dawał się zauważyć rozkład pozycji szlacheckich i zmniejszanie się roli szlachty. Ale produkt tego rozkładu — inteligencja miejska ^ był w rzeczywistości kontynuatorem tradycji szlacheckich i przejmował historyczną rolę szlachty.

Jednakże od roku 1918 zaczynają tu zachodzić wyraźne przeobrażenia. Niewątpliwie tradycje szlacheckiej przeszłości są wciąż bardzo silne. Są one przecież bardzo silne i w Polsce dzisiejszej. Kultura polska w swych zasadniczych treściach nie przestała być szlachecka. Ideologie o rodowodzie bezspornie szlacheckim przenikają wszelkie elementy społeczeństwa polskiego od prawicy do lewicy. Są one potężne w obozie Piłsudskiego, łatwo dają się odnaleźć u socjalistów i ludowców, przenikają i do Żydów Ale jednocześnie społeczne podłoże łych ideologii i tradycji ulegało rozkładowi i zanikowi.

Wieś dworu szlacheckiego przechodziła do przeszłości Od końca wieku XVIII Polska wraz z prawie całą Europą jest widownią kryzysu agrarnego, który niszczy liczne, do życia nieprzystosowane, wielkie gospodarstwa rolne. Kryzys ten potęguje się w wieku XX. I bez reformy rolnej polska gospodarka ziemiańska musiała się kurczyć i upadać. Reforma rolna — zresztą przeprowadzana połowicznie i kompromisowo — była tylko czynnikiem wspierającym ogólne tendencje. Ziemiaństwo jako klasa historyczna traciło swe podstawy, ubożało, odchodziło od ziemi, obiektywnie ulegało deklasacji.

Zła sytuacja gospodarcza zaciążyła na przemianach społecznych, jakich widownią była wieś chłopska w Polsce, ałe nie zdołała ich zatrzymać. A przemiany te byty wszechstronne i daleko sięga-

w

Mid społeczny wsi polskiej, oparty na systemie Wj ,_t    i koncentrujący się dokoła dworu dziedzi-

Wj ^^t^^r0<^_boszcza i karczmy Żyda, szybko przechodził do 1/1 fift^Lwarzały się nowe stosunki społeczne i nowe for-/    ^ f,-_Da£j_a] autorytet dawnych przywódców gro-

I // # ^pstiej, wyłaniały się nowe ośrodki przywódcze — na-I I    ‘dL kierownik kółka rolniczego, kooperatysta, działacz orga-

I j g&ji «owej czy siewowej. Coraz liczniejszy był udział synów I I Łęskich w szeregach inteligencji polskiej. Powstawały nowe j iiesfyiriowe ideologie. Rozszerzały się widnokręgi myślowe, buli fajysię nowe potrzeby, nowe zainteresowania. Chłop stawał się I Ą polityczną, z którą wypadało się liczyć. Bezspornie było to I wszystko jeszcze bardzo dalekie od pełnej dojrzałości politycz-I iify społecznej czy kulturalnej. Wieś polska — w porównaniu \ l i krajami zachodnimi — była wciąż jeszcze zacofana i prymitywni W porównaniu jednak z tym, czym była przed iaty, wykazywała uderzający postęp. Wszystko wskazywało na to, że polska wieś chłopska znalazła się w orbicie wielkich procesów emancypacji społecznej.

Procesy emancypacyjne ogarniały—jak wiemy—i inne elementy społeczności polskiej. Wstępowały one wśród mniejszości narodowych, gdzie łączyły w sobie dążenia narodowe i społeczne. W świecie Żydów polskich dążenia te wypowiadały się przeciwko tradycyjnej organizacji kastowej, zmierzając do zastąpienia jej przez nowoczesną społeczność narodowo-kulturalną. W rzeczywistości to, do czego dąiyli chłopi polscy, było również likwidacją tych form kastowości, jakie przez stulecia wyznaczały miejsce i rolę wsi chłopskiej.

Nieszczęściem było to, że wszystkie te procesy zachodziły w warunkach obiektywnych wysoce niepomyślnych. Warunki te ciążyły i na samym charakterze tych dążeń, i na formach i metodach, jakimi się one posługiwały: Fatalna sytuacja gospodarcza kraju, fatalna struktura zawodowa, brak pracy, nieudolna organi-

237