DSCN1676

Czynności performatywne 25

jako na odrębny typ czasu wolnego z uwagi na jego długość. Jednak ze względu na całkowitą odrębność i specyfikę problemów osób w wieku poprodukcyjnym oraz form aktywności w czasie wolnym, podejście takie wydaje się nie w pełni uzasadnione.

Czas wolny pełni w społeczeństwie cztery zasadnicze funkcje: wypoczynkową, rozwoju osobowości, kulturową i integracyjną. Ta sama czynność wykonywana w czasie wolnym pełnić może równocześnie kilka funkcji.

Sposób spędzania czasu wolnego zależy w dużym stopniu od ilości czasu wolnego, która pozostaje w dyspozycji jednostki, a także od wzajemnych proporcji między różnymi typami zajęć w indywidualnym budżecie czasu. Badania dotyczące gospodarowania czasem wolnym wykazują, że najbardziej rozpowszechniony jest bierny model spędzania czasu wolnego. Jego cechą charakterystyczną jest tzw. towarzysko--telcwizyjny sposób wykorzystywania czasu wolnego. Przeważają w nim zajęcia o charakterze konsumpcyjnym, nie wymagające od jednostki większego wysiłku. Model intensywnego uczestnictwa w kulturze, życiu społecznym i rekreacji realizowany jest przez najmniejszą liczbę osób (i dlatego określany jest często jako „elitarny”).

Pomiędzy typem aktywności w czasie wolnym a cechami położenia społecznego zaobserwować można m.in. następujące kierunki zależności: I) proporcjonalnie do wzrostu poziomu wykształcenia i dochodów wzrasta udział osób spędzających swój czas wolny w sposób twórczy i aktywny, 2) wraz ze wzrostem wieku oraz liczbą osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym zwiększa się liczba osób realizujących bierny model spędzania czasu wolnego, 3) uczestnictwo w kulturze jako forma spędzania czasu wolnego jest najbardziej rozwinięte w tych przypadkach, gdy ustabilizowana sytuacja materialna współ-występuje z korzystnym układem czasu pracy i zajęć obowiązkowych. Wskazane prawidłowości nie mają charakteru uniwersalnego. Zależą od zmian dokonujących się w sferze obyczajowej i kulturowej, a także gospodarczej, politycznej itp. (zob. [R. Mi-lic-Czemiak 1987, s. 13I-I82]). (A S.)'

Zob. kultura w zn. 2, styl życia.

Literatura:

Danecki J„ 1974, Jedność podzielonego czasu. Czas wolny i czas pracy w społeczeństwach uprzemysłowionych, PIW, Warszawa. Dumazcdićr J.. 1962, Vers une crvHisation du łoisir?, Paris.

Milic-Czerniak R., 1987, Ekonomiczne i społeczne aspekty gospodarowania czasem wolnym w roku 1982 [w:] Warunki i sposób życia społeczeństwa polskiego w sytuacji regresu. pod red. L. Beskid, Warszawa.

Skórzyński Z.. 1965. Miedzy pracą a wypoczynkiem. Czas ..zajęty" i czas „wolny" mieszkańców miast w świetle badań empirycznych. Ossolineum, Wrocław.

Wnuk-Lipiński E.. 1981. Budżet czasu, struktura społeczna, polityka społeczna. Ossolineum. Wrocław.

Człowiek, zob. koncepcje człowieka w socjologii.

Człowiek marginesu, zob. marginalizacja.

Czynności autoteliczne, działania, których wykonywanie jest źródłem zadowolenia dla jednostki. Czynności te ktoś lubi wykonywać z uwagi na nie same. a nie ze względu na uzyskiwane rezultaty czy związane z nimi jakieś korzyści. Nawiązując do etymologii, ten rodzaj działań określić można także jako czynności samocelowe. a więc stanowiące cel sam w sobie. (A.S.)

Zob. czas wolny, działanie społeczne.

Czynności performatywne, zob. rytuał.