DSCN1783

Osobowość społeczna 131

Rola społeczna realizowana jest według ^ru osobowego, kulturowo określonego nfr»hi osobowości. Wzory osobowe, np. przedsiębiorcy, pracownika, profesora, rze-neśtaika. ucznia, wykazują ponadto pewne zróżnicowanie lokalne, warstwowe czy zawodowe. Bogactwo wzorów osobowych przypisanych rolom społecznym zależy od obiektywnego zasobu kulturowego danej zbiorowości. Człowiek w danej roli oraz jropa społeczna, w której rola ta jest realizowana, sięgają do tego zasobu po odpowiedni wzór. według którego osobowość społeczna tego człowieka ma być kształtowana [F. Znaniecki 1974, s. 113].

Naukowe badanie osobowości społecznej możliwe jest tylko przez rejestrację biografii społecznej jednostki, czyli historii udziału osobnika w świecie społecznym. Oznacza to. że należy porównać te wszystkie wzory kulturowe, według których osobnik organizuje swe doświadczenia i czynności społeczne, a następnie wykryć ich różne sekwencje oraz dynam izmy związków między nimi. Biograficznie ujęta osobowość społeczna ma więc być ujmowana nie jako wypadkowa tego, co wrodzone i nabyte, lecz tego, co typowe i powtarzalne, oraz lego. co indywidualne. Indywidualność jest dhsocjologii tą niesprawdzalną resztą, która pozostaje po uwzględnieniu wszystkiego, co daje się w biografiach społecznych porównać i poprzez porównania wyjaśnić — resztą, która sprawia, że chociaż poszczególne fragmenty biografii różnych jednostek mogą być podobne, to jednak nie ma dwóch biografii identycznych w swym całokształcie (F. Znaniecki 1974, s. 117],

Dążności, jakie przejawia jednostka realizując rolę społeczną, a więc także kształtując w lej roli samą siebie, różnią się, według F. Znanieckiego, stosownie do dwóch kiyteriów. Rozróżnia on dążności do przystosowania osobistego i dążności do samodzielności społecznej. W dążeniu do przystosowania człowiek usiłuje realizować mię, którą krąg mu narzuca, w sposób, jaki krąg od niego oczekuje. Dążąc do samodzielności społecznej, człowiek stara się sformułować swoją własną koncepcję roli, przekształcając nadaną mu przez krąg rolę i realizując ją według własnych założeń. Dalej, te dwa rodzaje dążności różnicują się w zależności od optymistycznego albo pesymistycznego nastawienia człowieka względem samego siebie oraz możliwości i konsekwencji własnych działań. Z poczuciem optymizmu i wysokiej samooceny łączą się dążności do rozbudowywania swej roli, z poczuciem własnej małowartościowości -dążności restrukcyjne, ograniczające działalność związaną z rolą.

Istnieją więc cztery rodzaje dążności osobotwórczych: dążności do ekspansywnego i do restrykcyjnego podporządkowania się oraz dążności do ekspansyjnej i restrykcyjnej samodzielności. Każda z tych klas dążności może odnosić się do poszczególnych składników osobowości społecznej. Ten sam człowiek w różnych rolach może przejawiać różne dążności: może być np. ekspansywnym i pewnym siebie w swej roli zawodowej, a obawiać się ujemnych ocen w kręgu towarzyskim. Poza tym są role, do realizacji których pewne dążności oso bo twórcze są użyteczne lub konieczne, inne zaś szkodliwe. Od przywódcy np. wymaga się, aby był samodzielny, optymistyczny i ekspansywny, od żołnierza oczekuje się posłuszeństwa i optymizmu. Mimo to obserwujemy często znaczną ciągłość i jednorodność dążności przeważających w większości ról społecznych odgrywanych przez tego samego człowieka. Albert Camus powiedział, że analizując poczynania człowieka grającego w piłkę nożną można wyobrazić sobie, jak będzie on (przy całej odmienności realiów) działał w każdej innej sytuacji. Prócz założenia o pewnych stałych ogólnych tendencjach w postępowaniu ludzi określonych typów, chciał on zapewne podkreślić, że gra ta jest złożona na tyle. by reprezentować życie.

Poruszając zagadnienie ciągłości i tożsamości społecznej człowieka oraz możliwości ich naukowego badania, F. Znaniecki