DSCN1783 (2)

Osobowość społeczna 131

Rola społeczna realizowana jest według vooni osobowego, kulturowo określonego ideału osobowości. Wzory osobowe, np. wzedsiębiorcy, pracownika, profesora, rzemieślnika. ucznia, wykazują ponadto pewne giUnicowanie lokalne, warstwowe czy zawodowe. Bogactwo wzorów osobowych popisanych rolom społecznym zależy od efektywnego zasobu kulturowego danej zbiorowości. Człowiek w danej roli oraz grupa społeczna, w której rola ta jest realizowana, sięgają do tego zasobu po odpowiedni wzór. według którego osobowość społeczna tego człowieka ma być kształtowana [F. Znaniecki 1974, s. 113].

Naukowe badanie osobowości społecznej możliwe jest tylko przez rejestrację biografii społecznej jednostki, czyli historii udziału osobnika w świecie społecznym. Oznacza to. Ze należy porównać te wszystkie wzory kulturowe, według których osobnik organizuje swe doświadczenia i czynności społeczne, a następnie wykryć ich różne sekwencje oraz dynam izmy związków między nimi. Biograficznie ujęta osobowość społeczna ma więc być ujmowana nie jako wypadkowa tego, co wrodzone i nabyte, lecz tego, co typowe i powtarzalne, oraz tego. co indywidualne. Indywidualność jest dla socjologii tą niesprawdzalną resztą, która pozostaje po uwzględnieniu wszystkiego, co daje się w biografiach społecznych porównać i poprzez porównania wyjaśnić -resztą, która sprawia, że chociaż poszczególne fragmenty biografii różnych jedno-stek mogą być podobne, to jednak nie ma dwóch biografii identycznych w swym całokształcie (F. Znaniecki 1974, s. 117].

Dążności, jakie przejawia jednostka realizując rolę społeczną, a więc także kształtując w lej roli samą siebie, różnią się, według F. Znanieckiego, stosownie do dwóch kryteriów Rozróżnia on dążności do przystosowania osobistego i dążności do samodzielności społecznej. W dążeniu do przygotowania człowiek usiłuje realizować rotę, którą krąg mu narzuca, w sposób, jaki krąg od niego oczekuje. Dążąc do samodzielności społecznej, człowiek stara się sformułować swoją własną koncepcję roli. przekształcając nadaną mu przez krąg rolę i realizując ją według własnych założeń. Dalej, te dwa rodzaje dążności różnicują się w zależności od optymistycznego albo pesymistycznego nastawienia człowieka względem samego siebie oraz możliwości i konsekwencji własnych działań. Z poczuciem optymizmu i wysokiej samooceny łączą się dążności do rozbudowywania swej roli. z poczuciem własnej małowartościowości — dążności restrukcyjne, ograniczające działalność związaną z rolą.

Istnieją więc cztery rodzaje dążności osobotwórczych: dążności do ekspansywnego i do restrykcyjnego podporządkowania się oraz dążności do ekspansyjnej i restrykcyjnej samodzielności. Każda z tych klas dążności może odnosić się do poszczególnych składników osobowości społecznej. Ten sam człowiek w różnych rolach może przejawiać różne dążności: może być np. ekspansywnym i pewnym siebie w swej roli zawodowej, a obawiać się ujemnych ocen w kręgu towarzyskim. Poza tym są role, do realizacji których pewne dążności osobotwórczc są użyteczne lub konieczne, inne zaś szkodliwe. Od przywódcy np. wymaga się, aby był samodzielny, optymistyczny i ekspansywny, od żołnierza oczekuje się posłuszeństwa i optymizmu. Mimo to obserwujemy często znaczną ciągłość i jednorodność dążności przeważających w większości ról społecznych odgrywanych przez tego samego człowieka. Albert Camus powiedział, że analizując poczynania człowieka grającego w piłkę nożną, można wyobrazić sobie, jak będzie on (przy całej odmienności realiów) działał w każdej innej sytuacji. Prócz założenia o pewnych stałych ogólnych tendencjach w postępowaniu ludzi określonych typów, chciał on zapewne podkreślić, że gra ta jest złożona na tyle. by reprezentować życie.

Poruszając zagadnienie ciągłości i tożsamości społecznej człowieka oraz możliwości ich naukowego badania. F. Znaniecki