DSCN1818

166 Role-maklng

la”. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku ruchów feministycznych, negujących tradycyjne rozumienie roli kobiety (zob. (M. Łoś 1985, s. 140]).

Wielość odgrywanych ról społecznych przez jednostkę może prowadzić do wytworzenia się sytuacji, że niemożliwe staje się pogodzenie rozbieżnych oczekiwań wiążących się z różnymi rolami. Sytuację taką określa się jako konflikt ról. Najczęściej jest on rozumiany jako „równoczesne występowanie dwóch, bądź większej liczby, sprzecznych rodzajów oczekiwań dotyczących zachowań jednej osoby” [B.J. Biddle 1992, s. 130]. Przykładowo, konflikt ról może występować w przypadku sprzecznych oczekiwań wiążących się z pełnieniem roli zawodowej i roli rodzica. Następstwem konfliktu ról jest zazwyczaj stres.

Jacek Szmatka [1989] wskazuje na znamienną ewolucję teorii ról społecznych. W początkowych koncepcjach - prezentowanych przez Ralpha Lintona - każdej pozycji społecznej odpowiadała jedna rola. W ujęciu Roberta K. Mertona każdej pozycji społecznej towarzyszy wielość ról; wiązka ról społecznych wokół każdej pozycji tworzy swoistą substrukturę społeczną (przykładowo, rola osoby zajmującej pozycję dyrektora na czym innym polega w stosunkach z szeregowymi pracownikami, na czym innym w kontaktach z kadrą kierowniczą, a na czym innym w kontaktach z własnymi zwierzchnikami lub osobami postronnymi; jest to ciągle rola dyrektora, ale składa się ona w istocie z wielu ról). Peter Blau zaproponował koncepcję kompletu statusów związanych z danym zespołem ról. W ujęciu tym pod uwagę bierze się dodatkowo status, czyli społeczne uznanie, jakim wykonawca roli cieszy się w relacjach z wszystkimi typami środowisk, z którymi na mocy pełnionej roli pozostaje w kontaktach (status dyrektora może być zupełnie odmienny w oczach podwładnych, kontrahentów, zwierzchników lub innych dyrektorów). Jacek Szmatka uznaje, że rozwój teorii ról społecznych dokonuje się zgodnie z zasadą korespondencji. Świadczy to. iż mikrosocjologia osiągnęła stadium paradygmatycznc - jest zatem „dojrzałą nauką”. (A.S.)

Zob. instytucja, konformizm, kontrola społeczna. osobowość społeczna, socjalizacja, mpf społeczna, zespół ról.

Literatura:

Aronson E., 1987. Człowiek istoto społeczna, PWN, Warszawa.

Berger P., 1988. Zaproszenie do socjologii, PWN. Warszawa.

Biddle B.J., 1992, Współczesne tendencje w norii roli [w:] Elementy mikrosacjołogu, a 2 Wybór tekstów, oprać, i red. J. Sznurka. UJ. Kraków.

Lin ton R., 1936. The Siudy of Mcm. Ar, hm-duction. Appleton-Century-Crofts, loc, V» York.

Loś M., 1985, ..Role społeczne" w nowej rak [w:J O społeczeństwie i teorii społecznej, pod red. E. Mokrzyckiego. M. Ofierskicj. J. Szackiego. PWN, Warszawa.

Merton R.K., 1957, The RoU-sel Problem * Sociological Theory, „The British Jounsai of Sociology”, nr 2.

Szczepański J., 1970. Elementarne pojęcia socjologii. PWN, Warszawa.

Szmatka J.. 1989, Czy kryzys mikrasocjoiopP.

„Studia Socjologiczne”, nr 2.

Turner R.H . 1962, Role-tałang Process eersm Canfarmity (w:J Humań Behariour cud So-ciał Processes. A-M. Rosę (ed). Boston.

Role-making, zob. rola społeczna.

Rozmrażanie, zob. model zmiany postaw.

Rozumienie, zob. naturalizm-antynatu-ralizm, socjologia rozumiejąca

Rozwój społeczny, proces kierunkowej transformacji systemu społecznego. Pojęcie transformacji kierunkowej oznacza ciąg zmian o charakterze historycznym, prawidłowym (tzn. zgodnym z ogólnymi prawami) oraz kumulatywnym [A K. Paluch 1976, s. 7]. Przyjmuje się, że termin „rozwój społeczny” jest aksjologicznie neutralny, natomiast takie pojęcia, jak: regres, postęp k* stagnacja są pojęciami wartościującymi,