DSCN1818 (3)

166 Role-making

la”. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku ruchów feministycznych, negujących tradycyjne rozumienie roli kobiety (zob. IM. Łoś 1985, s. 140]).

Wielość odgrywanych ról społecznych przez jednostkę może prowadzić do wytworzenia się sytuacji, że niemożliwe staje się pogodzenie rozbieżnych oczekiwań wiążących się z różnymi rolami. Sytuację taką określa się jako konflikt ról. Najczęściej jest on rozumiany jako „równoczesne występowanie dwóch, bądź większej liczby, sprzecznych rodzajów oczekiwań dotyczących zachowań jednej osoby" [B.J. Biddle 1992, s. 130]. Przykładowo, konflikt ról może występować w przypadku sprzecznych oczekiwań wiążących się z pełnieniem roli zawodowej i roli rodzica. Następstwem konfliktu ról jest zazwyczaj stres.

Jacek Szmatka (1989] wskazuje na znamienną ewolucję teorii ról społecznych. W początkowych koncepcjach — prezentowanych przez Ralpha Lintona - każdej pozycji społecznej odpowiadała jedna rola. W ujęciu Roberta K. Mertona każdej pozycji społecznej towarzyszy wielość ról; wiązka ról społecznych wokół każdej pozycji tworzy swoistą substrukturę społeczną (przykładowo, rola osoby zajmującej pozycję dyrektora na czym innym polega w stosunkach z szeregowymi pracownikami, na czym innym w kontaktach z kadrą kierowniczą, a na czym innym w kontaktach z własnymi zwierzchnikami lub osobami postronnymi; jest to ciągle rola dyrektora, ale składa się ona w istocie z wielu tól)7] Peter Blau zaproponował koncepcję kompletu statusów związanych z danym zespołem ról. W ujęciu tym pod uwagę bierze się dodatkowo status, czyli społeczne uznanie, jakim wykonawca roli cieszy się w relacjach z wszystkimi typami środowisk, z którymi na mocy pełnionej roli pozostaje w kontaktach (status dyrektora może być zupełnie odmienny w oczach podwładnych, kontrahentów, zwierzchników lub innych dyrektorów). Jacek Szmatka uznaje, że rozwój teorii ról społecznych dokonuje się zgodnie z zasadą korespondencji. Świadczy to. iż mikrosocjologia osiągnęła stadium parady gmatycznc - jest zatem „dojrzałą nauką”. (A.S.)

Zob. instytucja, konformizm, kontrola •poker-na. osobowość społeczna, socjalizacją mę* społeczna, zespół ról.

Literatura:

Aronson E .. 1987, Człowiek istota społeczna PWN. Warszawa.

Berger P.. 1988. Zaproszenie do socjologu, PWN. Warszawa.

Biddle B.J., 1992, Współczesne tendencje w norii roli |w:J Elementy mlkrasocjologo. cl 2: Wybór tekstów, oprać, i red. J. Szmatka, UJ. Kraków.

Linton R.. 1936. The Siudy of Mcm. An buro-duction, Appleton-Century-Crofts, Inc. New York.

Loś M.. 1985, „Role społeczne" w nowej rob (w:) O społeczeństwie i teorii społecznej, pod red. E. Mokr^ckiego. M. Ofierskiej. J. Szackiego. PWN, Warszawa Mcrton R.K.. 1957, The Role-set Problem m Sociological Theory, „The Brilish Jounui et Sociology", nr 2.

Szczepański J., 1970, Elementarne pcfgcia socjologii, PWN. Warszawa Szmatka J., 1989. Czy kryzys mtkrosocjoiopP.

„Studia Socjologiczne'’, nr 2.

Turner R.H., 1962. Role-taking Process msm Conformity [w:] Humań Behaviour md So-ciał Processes. A.M Rosę (ed.), Boston.

Role-malung. zob. rola społeczna

Rozmrażanie, zob. model zmiany postaw.

Rozumienie, zob. naturalizm—antynatu-ralizm, socjologia rozumiejąca.

Rozwój społeczny, proces kierunkowej transformacji systemu społecznego. Pojęcie transformacji kierunkowej oznacza ciąg zmian o charakterze historycznym, prawidłowym (tzn. zgodnym z ogólnymi prawami) oraz kumulatywnym [AK Paluch 1976, s. 7]. Przyjmuje się, że termin „rozwój społeczny” jest aksjologicznie neutralny, natomiast takie pojęcia, jak: regres, postęp lub stagnacja są pojęciami wartościującymi.