DSCN1831

Socjologia rozumiejąca 179

wzory zachowań, normy i wartości kulturowe, kształtując podmiotowe działania, wywierają zarazem realny wpływ na zachodzące procesy ekonomiczne. Szeroko znana jest teza Maxa Webera, ukazująca wpływ etyki protestanckiej na rozwój gospodarki kapitalistycznej. Stanowisko to, pomimo że do dzisiaj wzbudza liczne kontrowersje, stanowić może ilustrację oddziaływania zjawisk społecznych na ekonomiczne. Innym przykładem jest mechanizm sam ospę Imających się proroctw (przepowiedni). Czynniki subiektywne, traktowane niejednokrotnie jako „mało ważne”, mogą przesądzać o powodzeniu skomplikowanych przedsięwzięć ekonomicznych, takich jak np. reforma gospodarki czy transformacja systemowa.

Z tego m.in. względu w obrębie socjologii ekonomicznej podejmuje się badania dotyczące społecznych postaw wobec zróżnicowania ekonomicznego. Próbuje się np. ustalić, do jakiego stopnia istniejące różnice są tolerowane, a kiedy i przez jakie środowiska traktowane są one już jako przejaw niesprawiedliwości [Polacy'90... 1991], Zróżnicowanie ekonomiczne stanowi jeden z podstawowych elementów podziałów klasowych. Jednakże kryteria wyłącznie ekonomiczne nie pozwalają na wyodrębnienie klas społecznych [R. Dyoniziak 1989, s. 10-45], Należy uwzględniać również czynniki o charakterze społecznym, kulturowym i świadomościowym. Ten sposób podejścia widoczny jest wyraźnie u czołowych przedstawicieli tego nurtu — Karola Marksa, Maxa Webera, Stanisława Ossowskiego i in.

W obrębie socjologii ekonomicznej zmierza się także do ukazania społecznych następstw zachodzących procesów ekonomicznych. Georg Simmel, charakteryzując mentalność mieszkańców wielkich miast, podkreśla społeczne następstwa gospodarki pieniężnej, prowadzącej do rzeczowości w traktowaniu ludzi i przedmiotów, sprowadzaniu różnic jakościowych do ilościowych, „niwelacji" wartości (pieniądz staje gf wspólnym mianownikiem wszystkich

wartości) (G. Simmel 1975, s. 520], Często podkreśla się, że pieniądz pełni nie tylko funkcję utylitarną, lecz także symboliczną. Traktowany jest on nierzadko jako wskaźnik osiągnięć. Przybiera to - jak wskazywał Thorstein Veblen - formę tzw. ostentacyjnej konsumpcji, czyli konsumpcji na pokaz. (A.S.)

Zob. homo oeconomicus, klasy społeczne, kor-poratywizm. samospclniającc się przepowiednie, styl życia.

Literatura:

Dyoniziak R., 1989, Socjologia systematyczna «’ zarysie, AK w Krakowie. Kraków.

The Handbook of Economic Sociology, 1994. N.J. Smclscr. R Svedborg (eds), Princeton Univ. Press, Russcl Sagę Foundation. Princeton, New Jersey, New York.

Polacy'90. Konflikty i zmiana (raport z badań empirycznych), 1991, praca zbiorowa. IFiS PAN, Warszawa.

Simmel G„ 1975, Socjologia. PWN. Warszawa. Veblen T., 1971, Teoria klasy prózniaczej. PWN, Warszawa.

Socjologia fenomenologiczna, zob. socjologia życia codziennego.

Socjologia krytyczna, zob. przemoc symboliczna, wyobraźnia socjologiczna.

Socjologia kultury, zob. kultura w zn. 2.

Socjologia miasta, zob. morfologia społeczna.

Socjologia problemów społecznych, zob. problemy społeczne.

Socjologia rozumiejąca, orientacja teo-rctyczno-mctodologiczna zapoczątkowana przez Maxa Webera. W ujęciu tym podkreśla się. że zasadniczą cechą wyjaśniania zjawisk społecznych (a zwłaszcza działań) jest tzw. rozumienie (Persie hen). Oznacza ono próbę poznania motywów, celów, dążeń, postaw i wartości, którymi kieruje się działający podmiot (aktor). Tylko w ten sposób badacz może zrozumieć w pełni czyjeś działania. Rozumienie jest jedną z osobliwości nauk społecznych (S. Ossow-