DSCN1835

Socjotechniką 183

technika może służyć odmiennym celom (A. Kojder 1987, s. 30]. Z tego względu można przyjąć, że działanie w pełni skuteczne powinno uwzględniać również racjonalność substancjalną, a więc dotyczyć także wyboru celów działania. Taki sposób podejścia pozwala „oddzielić rolę technologa, badającego sposób urzeczywistnienia bez dyskusji celu, od roli mędrca, który wartościuje i hierarchizuje cele” [F. Znaniecki 1984, s. 365]. Aspekt ten silnie akcentowany jest przez A. Podgóreckiego [1995, s. 40], który socjotechnikę określa jako naukę społeczną zajmującą się regularni określającymi skuteczność działania społecznego i sprawiedliwość społeczną lub - w innym sformułowaniu — jako „inżynierię społeczną uprawianą zgodnie z zasadami sprawiedliwości społecznej i racjonalności” [ibidem, s. 24]. Na tej podstawie utożsamianie „manipulowania” i socjotech-tiiki jest niedopuszczalne.

Rozwiązywanie problemów społecznych dokonuje się w wielu fazach [J. Kubin 1987, s. 47—49]. Jednym z elementów tego procesu jest tworzenie ekspertyz określających, jakie należy podjąć działania, aby tnyskać zamierzone przekształcenia rzeczywistości. „Ekspertyza, jako podstawa planowanych działań praktycznych, musi łączyć w sobie zalety poprawnej diagnozy naukowej i trafnej prognozy” [A. Kojder 1987, s. 33]. Wyróżnia się różne typy cks-perytyz, przykładowo — ekspertyzy aksjologiczne, diagnostyczne i socjotechniczne [A. Karwińska, J. Mikułowski Pomorski, M. Pacholski 1988, s. 25-27].

Podejście socjotechniczne, zależnie od przyjętego celu działania, wykorzystane noże być także do wypracowania skutecznych sposobów obrony przed socjotechniką (rozumianą jako „manipulowanie” ludzkimi zachowaniami). W ujęciu tym chodzi zatem o I wypracowanie zasad pewnej „anty-Mcjotcchniki”. Obrona przed socjotechniką polega nąjczęściej na ląjawnianiu ukrytych zamiarów i działań socjotechnicznych, po-«vłtem sterujący, l ego typu działalność demaskatorska pozwala obniżyć skuteczność tych oddziaływań. Wielość zabiegów socjotechnicznych, pochodzących z różnych systemów sterujących, prowadzi niekiedy do wytworzenia się stanu tzw. wichrowatości socjotechnicznej — te różnorodne oddziaływania wzajemnie się neutralizują, w rezultacie system sterowany nie poddaje się ich wpływom. Wytworzenie tego rodzaju sytuacji może stanowić cel zabiegów „antysocjotechnicz-nych”. Jednak najbardziej skuteczną metodą obrony przed socjotechniką jest „aktywna realizacja określonego systemu wartości sprzecznego lub niezgodnego z tym, jaki jest propagowany przez działania socjotechniczne różnych centrów dyspozycyjnych” IM.K. Mlicki 1986, s. I 17]. (A.S.)

Zob. działanie społeczne, makiawelizm jako syndrom zachowań, pranie mózgu, racjonalność, wartość, wichrowatość socjotechniczna, władza, zachowania społeczne.

Literatura:

Dyoniziak R.. 1997, Sondaże a manipulowanie społeczeństwem, Universitas. Kraków. Karwińska A., Mikułowski Pomorski J„ Pacholski M., 1988. Typy działań socjotechnicznych w organizacji, AE w Krakowie. Kraków.

Kojder A.. 1987. Techniki oddziaływań — ekspertyzy naukowe — dyrektywy ceiowaściowe. (Przyczynek do socjotechniłd rozwiązywania problemów społecznych) (w:] Socjologia problemów społecznych Teorie i rzeczywistość. praca zbiorowa. Ossolineum. Wrocław. Kotarbiński T.. 1982. Traktat o dobrej robocie. Ossolineum. Wrocław.

Kubin J.. 1987, Soę/otechnika metodą rozwiązywania problemów społecznych |w:J Socjologia problemów społecznych Teorie i rzeczywistość, praca zbiorowa. Ossolineum. Wrocław.

Machiavelli N.. 1987. Książę. PIW. Warszawa. Mannheim K.. 1974. Człowiek i społeczeństwo w dobie przebudowy. PWN. Warszawa.

Mlicki M.K.. 1986. Socjotechniką Zagadnienia etyczne i prakseołogiezne, Ossolineum, Wrocław.

Podgórccki A..    1966. Zasady socj*otechniki.

Wiedza Powszechna. Warszawa.