page0303

NAZEWNICTWO MIEJSKIE

czeniową z macierzystego miasta na teren innego miasta. Za ilustrację może służyć plan Łodzi z 1913 r., gdzie na terenie dwu dzielnic — Widzewa i Bałut — odkrywamy komplet nazw ulic warszawskich: Nowy Świat, Wilcza, Nowogrodzka, Grzybowska, Widok, Chmielna, Mazowiecka, Marszałkowska, Wilanowska i inne.

5.    Osobliwością NM jest status uczestniczących w nim antroponimów. Zwraca uwagę me tylko ich duża liczebność, ale także różne drogi wchodzenia do tego systemu oraz relacje, w jakich pozostają pierwotne osobowe nazwy własne do innych elementów NM. Składniki antro-ponimiczne nazewnictwa miejskiego mogą być dziedziczone wraz z nazwami miejscowości typu dzierżawczego lub patronimicznego, a także wraz z nazwami terenowymi typu dzierżawczego czy posesywnego. Antroponimy wnikają do NM pośrednio przez nazwy obiektów, takich jak: nazwy zakonów, stowarzyszeń oraz wezwania nadawane kościołom (kościół pod wezwaniem św. Jerzego -> kościół świętego Jerzego -> ulica świętego Jerzego —> ulica świętojerska). Wreszcie, najliczniej, wchodzą bezpośrednio jako nazwy pamiątkowe — nadawane dla uczczenia postaci rzeczywistych, literackich, bajkowych. Stopień ekspansji systemów antroponimicznych (zwłaszcza imion i nazwisk) poprzez przenoszenie składników tych systemów do NM dobrze ilustrują następujące dane dotyczące Warszawy: w 1771 r. na ogólną liczbę 190 nazw ulic 7 nazw (ok. 4%) pochodziło od antroponimów (przy tym wówczas były to wyłącznie nazwy z motywacją realnoznaczemową); w 1958 r. na ogólną liczbę 2484 typ ten reprezentowało 550 nazw (ok. 22%); a w 1992 r. na 4244 — 1086 nazw (tj. 25%).

6.    Specyficzną właściwością NM jest struktura nazw tworzących ten system. Wzorcowa struktura podstawowa nazwy jest dwuczłonowa. Składa się z członu A (określanego) oraz z członu B (określającego). Z gramatycznego punktu widzenia taka relacja członów wskazuje na zestawienie. W tym wypadku takiej kwalifikacji sprzeciwiają się rzeczywiste cechy funkcjonalne nazw miejskich. Zestawienie jest grupą wyrazową, której człony określany i określający ściśle do siebie należą i nie mogą być przestawiane (typ: Boże Narodzenie).

Struktura nazwy w NM w pełnej postaci ma charakter modelu, który w praktyce językowej może funkcjonować w kilku wariantach strukturalnych, nie tracąc przy tym swojej istoty jako znaku dwuczłonowego. Istnieje kilka możliwości podstawowej struktury nazwy: a) rozbicie wewnętrzne członów: ulica Dobra — ulica zwana Dobra; b) odwrócenie szyku członów: ulica Dobra — Dobra ulica (częste zwłaszcza w przypad-

299