DSCN1859

XIu m 207

mów ekspresywnych (demonstruj ących) chodzi o zbiorowe wyrażenie stanowiska w jakiejś sprawie. W obrębie tłumów aktywnych wyróżnia się tłum agresywny (linczujący, terroryzujący, walczący), tłum uciekający (ogarnięty paniką) i tłum nabywający (rabująpy).

Funkcjonują różne koncepcje dotyczące formowania się tłumów (zob. [R. Luhman 1982, s. 454—456]). W myśl jednej z nich tłum rodzi się z tłumu (\crowds clrcrw crowtłs) - wystarczy, że kilka osób w ruchliwym miejscu zacznie intensywnie wpatrywać się w jakieś zdarzenie, a wiele osób przechodzących zacznie przejawiać nim zainteresowanie. Duża liczba obecnych osób przyciąga dodatkowych zainteresowanych. Publiczność i zbiegowisko dosyć łatwo mogą się przekształcić w tłum.

W innych ujęciach przyczynę powstania tłumu upatruje się w oddziaływaniu zewnętrznego agitatora. Jeśli przystać na ten typ wyjaśniania, to należy odpowiedzieć na pytanie, jak to się dzieje, że jedna osoba jest w stanic wywołać tak daleko idące następstwa; czy bez współudziału osób, na które się oddziałuje, byłoby to możliwe. Działacze związkowi, polityczni doskonale wiedzą, żc nie zawsze łatwe jest wzbudzenie zainteresowania szerokich kręgów społecznych kwestiami nawet o żywotnym dla nich znaczeniu.

W niektórych wyjaśnieniach dotyczących formowania się tłumów próbuje się wskazać cechy charakterystyczne osób biorących udział w różnego typu demonstracjach, ruchach protestu itd. Z jednej strony przyjmuje się. że członkowie tłumu to najczęściej malkontenci. osoby wiecznie niezadowolone, nieudacznicy, którzy poprzez udział w różnego typu ruchach protestu usiłują poprawić swój los lub przynajmniej dać upust frustracji. Łatwo jednak wskazać, że w wielu przy-P^adkach demonstracje skupiają całkowicie °<frn*enne osoby. Z drugiej strony pojawiają 9 wyjaśnienia nawiązujące do teorii społeczeństwa masowego. >Vspółczesne społeczeństwa wyrywają jednostkę z jej naturalnego środowiska społecznego, odcinają od korzeni, w wyniku czego społeczeństwo staje się amorficzną masą, składającą się z wyizolowanych jednostek, którymi łatwo jest manipulować.

Powstawanie tłumu można wyjaśniać odwołując się do koncepcji względnej de-prywacj i Zbyt duża rozbieżność między poziomem oczekiwań społecznych a możliwościami zaspokojenia potrzeb bytowych staje się przyczyną wybuchu konfliktów społecznych, a zatem i powstawania tłumów.

Badania dotyczące tłumów pozwalają sformułować szereg dyrektyw mających na celu jego kontrolowanie. Dyrektywy te wykorzystywane są często przez różnego typu służby porządkowe. Aby doprowadzić do rozproszenia tłumu, należy: ,,I) usunąć lub izolować osoby zaangażowane w wywołanie incydentu — trzeba to uczynić, zanim tłum stanie się (...) jednolitą całością: 2) przerwać proces porozumiewania się w tłumie — można to uczynić przez podział tłumu na mniejsze części; 3) usunąć przywódców, szczególnie jeśli można to zrobić bez użycia siły; 4) odwrócić uwagę tłumu od głównego obiektu zainteresowania przez stworzenie dywersji w innych miejscach; 5) zapobiegać powiększaniu się i wzmacnianiu tłumu przez izolowanie go od innych potencjalnych uczestników, np. widzów" [S. Mika 1986, s. 27] (A.S.)

Zob. anonimowość dcprywacja. dczindywidu-alizacja, konflikt społeczny, naśladownictwo, normy społeczne, plotka, populizm, problem skali, ruchy społeczne.

Literatura:

Lc Bon O.. 1986, Psychologia tłumu. PWN. Warszawa.

I.uh mon R., 1982. The Soęiologicał Outlook.

A Toxt \vith Ncadmgs. Wndsworth. Belmont. Oalifomtu.

McDougulI W.. 1930. Psychologia grupy. Zarys zasad psychologii zbiorówej ora? próba zastosowania ich do wyjaśnienia śyeta i charakteru narodowego. Książnica-Atlas. Lwów— W nrs/awa.