DSCN1931

V. DZIELNICOWE TENDENCJE JĘZYKOWE W ZABYTKACH STAROPOLSKICH DO DRUGIEJ POŁOWY XVI WIEKU

Różnice między zabytkami staropolskimi wynikają 1) przede wszystkim z podłoża gwarowego, 2) z ustosunkowania się pisarza do szerzących się wzorów czy norm. Niektóre z cech wyróżniających poszczególne dzielnice są odzwierciedleniem obocznych postaci istniejących w prasłowiańszczyźnie i stamtąd w różnych wariantach przyjętych przez północ lub południe Polski (np. mie, cie, siej Imię, cię, się), inne zachowując bez zmian ogólnie przyjęty stan prasłowiański nabierają charakteru archaizmów wobec nowatorstwa w tym zakresie w innych gwarach (np. -ew-, bojać się itp.). Najczęstsze są innowacje w stosunku do stanu pierwotnego, różniące się także dodatkowo geograficznie ze względu na tempo rozwoju. Główne nurty w tym szerokim łożysku zjawisk nowych to zmiany fonetyczne mające na celu ułatwienie wymowy oraz dążność do uproszczenia systemu morfologicznego. Nadrzędna tendencja do wyrównań analogicznych znajduje takie czy inne odbicie, osiąga odmienne rozwiązanie w zależności od utrwalonych, silniejszych na danym terenie przejawów fonetycznych, np. odstępstwa od przegłosu w Małopolsce »w zakresie ’e — ’o, na Mazowszu zaś w zakresie % — ^,a.

Dysponując sporym zestawem staropolskich cech dialektycznych głównych dzielnic: Małopolski, Wielkopolski, Mazowsza od XII do drugiej połowy XVIw. przyjrzyjmy się z jakich tendencji one wyrosły. Czy miały charakter archaizmów, czy nowotworów? Z jakim okresem rozwoju staropolszczyzny są związane? Które innowacje są wspólne i którym dzielnicom? Szczególnie interesujące będzie rozpatrzenie w tych aspektach cech dialektycznych małopolskich i wielkopolskich ze względu na ich udział w tworzeniu się polskiego języka literackiego.

1. Dialektalne archaizmy i innowacje MAŁOPOLSKA

Cechy dialektyczne różniące Małopolskę od innych dzielnic wynikają z tendencji do wyrównań analogicznych oraz innowacji fonetyoznyoh głównie w zakresie spółgłosek.