DSCN1908

IV. KONFRONTACJA STANU DIALEKTYZMÓW W ZABYTKACH PIERWSZEJ POŁOWY XVI WIEKU Z OKRESAMI WCZEŚNIEJSZYMI

Przy omawianiu poszczególnych cech dialektycznych w rozdziale I i II staraliśmy się pokazać zjawiska z pierwszej połowy XVI w. na tle ich rozwoju historycznego. Okazało się, że w wielu wypadkach stan w zabytkach z pierwszej połowy XVI w. nie jest zgodny ze stanem w materiale wcześniejszym — zebranym z zabytków o dużej rozpiętości czasowej: od w. XII do w. XV włącznie. Skąpa dokumentacja historyczna w zakresie niektórych cech gwarowych nie daje podstaw do przeprowadzenia ściślejszych podziałów na kilka okresów rozwoju zjawisk dialektycznych w staropolszczyźnie. Z konieczności więc traktujemy łącznie dialektyzmy z okresu od XII do XV w. włącznie, choć wiadomo, że istnieją zjawiska dialektyczne, stwierdzone tylko w bardzo wczesnych zabytkach (np. Bulla gnieźnieńska) i nazwach miejscowych, a nie potwierdzone już w zabytkach piętnasto wiecznych (np. re-, je- na terenie Wielkopolski) oraz takie, których pierwsze przejawy spotyka się dopiero w zabytkach z XV w. (np. małopolskie -Tc (<-cfe), róbiłech). Druga połowa, a przynajmniej koniec w. XV łączy się w zakresie rozwoju wielu zjawisk gwarowych z pierwszą połową XVI w. Tak więc granica czasowa przeprowadzona między pierwszą połową XVI w. i okresem wcześniejszym (w tabeli niżej umieszczonej) musi mieć charakter umowny i płynny ze względu na znaczną liczbę rozpatrywanych zagadnień, z których każde ma swą czasową linię rozwojową. Nie mniej jednak tabela spełnia swe zadanie: wykazuje, że nacechowanie dialektyczne zabytków wykazuje w czasie znaczne zróżnicowanie.

W tabeli uwzględniliśmy trzy grupy zjawisk dialektycznych (A, B, C), wykazując (o ile pozwala na to materiał historyczny) różnice w rozwoju całego zaprezentowanego tu zestawu cech. W rozważaniach końcowych (rozdział VI), dotyczących genezy polskiego języka literackiego, opieramy się głównie na różnicach w obrębie zjawisk grupy A uznanych za podstawę we wszystkich dotychczasowych dyskusjach.

Jak wynika z zestawienia, zmiany w zasobie i nasileniu dialektyzmów w zabytkach od XII do drugiej połowy XVI w. różnie się kształtowały w poszczególnych dzielnicach.