7648594447

Filozofia pierwszej połowy dziewiętnastego wieku 133

Oczywiście, problem ram czasowych zawsze będzie w dużej mierze kwestią umowną. Warto jednak w tym kontekście zwrócić uwagę na problem ram czasowych w taki sposób, w jaki proponuje to Schna-delbach. Okazuje się wówczas, że rok śmierci Hegla niekoniecznie musi być uznawany za czas załamania się idealizmu¹⁰. Wskazuje również Schnadelbach — za Friedrichem Albertem Langem — inny fakt, a mianowicie francuską rewolucję lipcową 1830 roku. „Jeżeli idzie — pisze autor Historyi filozofii materyalistycznej... — o wskazanie wydatnej doby, którą nazwać by można było końcem okresu idealistycznego w Niemczech, to żaden fakt nie jest tu bardziej decydującym od francuskiej rewolucyi lipcowej 1830 roku"¹¹. Ale też nie wolno zapominać, że w 1832 roku — a dokładnie 22 marca — umiera w Weimarze Johann Wolfgang von Goethe. I mimo że umiera w osamotnieniu, to przecież data jego śmierci może być postrzegana jako wyznacznik końca pewnej epoki.

Filozofia poheglowska

Filozofia Hegla, sama w sobie stanowiąca zwarty system filozoficzny oraz bogactwo myśli, z którego korzystają nawet przeciwnicy heglizmu, wpłynęła na całą humanistykę. „Heglizm — stwierdza Ernst von Aster — stał się, o wiele bardziej niż kantyzm, prądem [...] dominującym w całym niemieckim życiu naukowym”¹². Z kolei Zbigniew Kuderowicz podkreśla, że „o szkole heglowskiej zaczęto mówić bardzo wcześnie, podobno jeszcze za życia mistrza”¹³. Ówczesnych filozofów można podzielić na zwolenników Hegla oraz jego przeciwników, przy czym przeciwnicy ujawnili się już za życia Hegla — głównie w tak zwanej szkole historycznej, do której należeli przede wszystkim Leopold von Rankę (1795—1886) oraz Friedrich Carl von Savigny (1779—1861). Sprzeciwiali się oni teleologicznemu rozumieniu dziejów, gdyż uważali, że

¹⁰    H. Schnadelbach: Filozofia w Niemczech 1831—1933..., s. 16 i 359. Zob. także G. Lehmann: Geschichte der Philosophie. Bd. 8: Die Philosophie des neunzehnten Jahrhunderts I. Berlin 1953, s. 11.

¹¹    F.A. Lange: Historya filozofii materyalistycznej i jej znaczenie w teraźniejszości. Tłum. F. Jezierski. T. 2. Warszawa 1881, s. 89.

¹²    E. von Aster: Histońafilozofii. Tłum. J. Szewczyk. Warszawa 1969, s. 426.

¹³    Z. Kuderowicz: Hegel i jego uczniowie. Warszawa 1984, s. 199.