7648594480

Filozofia pierwszej połowy dziewiętnastego wieku 163

jest Hegel, którego określa mianem „prymitywnego, bezdusznego”¹⁰⁰. Motywem krytyki idealizmu niemieckiego był — jak słusznie zauważa Leon Miodoński —jego dogmatyzm¹⁰¹. Właśnie w tych pojęciach, a ściślej: w pojęciu krytycyzmu, należy się doszukiwać tego, co nazywa się preneokantyzmem Schopenhauera. Krytyka idealizmu niemieckiego bowiem nie jest podyktowana jakimkolwiek innym motywem niż opozycją krytycyzm — dogmatyzm. A tego właśnie elementu zdają się nie dostrzegać zwolennicy zaliczania Kanta do idealizmu niemieckiego. Tymczasem podstawowa różnica między Kantem a idealistami sprowadza się do tego, że on sam był krytycystą, podczas gdy idealiści Kantowski krytycyzm osłabili elementami dogmatycznymi, które konieczne były do zbudowania systemu.

Schopenhauer — myśliciel, który ponad filozofią idealizmu niemieckiego powraca do Kanta — podkreśla zwłaszcza trzy zasługi autora Krytyki czystego rozumu¹⁰². Pierwszą z nich jest rozróżnienie rzeczy samej w sobie i zjawiska oraz wskazanie, że punktem styku jest umysł. Schopenhauer pisze tak: „Naj większą zasługą Kanta jest odróżnienie zjawiska od rzeczy samej w sobie — przez wykazanie, że między rzeczami a nami stoi zawsze jeszcze intelekt i dlatego nie można poznać, czym mogłyby być same w sobie”¹⁰³. Natomiast w swych Urywkach o historii filozofii notuje zgryźliwie: „Studiowanie filozofii Kanta daje dziś ten jeszcze szczególny pożytek, że uczy, jak nisko upadła literatura filozoficzna w Niemczech od czasów Krytyki czystego rozumu; jego głębokie rozważania tak odbiegają od dzisiejszej prymitywnej gadaniny, że ma się wrażenie, jak gdyby słychać było z jednej strony obiecujących kandydatów, a z drugiej fryzjerów”¹⁰⁴. Widać z przytoczonych fragmentów, że Schopenhauer w istocie nie ceni filozofów mu współczesnych, czemu niejednokrotnie dobitnie daje wyraz — w dużej mierze dotyczy to Hegla. Ponadto w kwestii merytorycznej godne odnotowania jest właśnie to, że —jako jeden z nielicznych — dostrzega ważność rozróżnienia między rzeczą samą w sobie a zjawiskiem. W tym elemencie Schopenhauer również występuje przeciwko idealistom niemieckim, którzy rzecz samą w sobie uważali za dogmatyczną pozostałość filozofii Kanta. Jak wiadomo, pojęcie rzeczy samej w sobie stanowiło najbardziej krytykowane pojęcie w filozo-

¹⁰⁰    A. Schopenhauer: Krytyka filozofii Kanta..s. 629.

¹⁰¹    L. Miodoński: Wprowadzenie do filozofii Arthura Schopenhauera. Wrocław 1997, s. 25—26.

¹⁰²    Zob. J. Garewicz: Schopenhauer..., s. 28; L. Miodoński: Wprowadzenie do filozofii Arthura Schopenhauera..., s. 26.

¹⁰³    A. Schopenhauer: Krytyka filozofii Kanta..., s. 628.

¹⁰⁴    A. Schopenhauer: Urywki o histońi filozofii..., s. 127, przypis.